ترانه‌های فولکلوری که ستارخان را قهرمان زنان و مردان کرد

«تبریز مه‌آلود» سرآغاز رمان تاریخی در ادبیات آذربایجان

 

تاریخ انتشار : جمعه ۲۵ آبان ۱۳۹۷ ساعت ۰۹:۰۰

 

 

«تبریز مه‌آلود» (نوشته محمدسعید ارذوباری- ترجمه رحیم رئیس‌نیا) را سرآغاز رمان تاریخی در ادبیات آذربایجان به شمار می‌رود. مهم‌ترین ویژگی این رمان را وجه تاریخی و بازتاب زیست و مبارزه مردم رنجبر در دل این روایت داستانی - تاریخی دانسته‌اند.

 

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- نسیم خلیلی: سال‌ها پیش مردی در روستای کوچکی آن سوی رود ارس - که امروزه در محدوده جمهوری آذربایجان است - متولد شد که تاریخ مبارزه آزادی‌خواهانه مشروطیت را در سوی دیگر رودخانه نوشت، «تبریز مه‌آلود» را که می‌گویند سرآغاز رمان تاریخی در ادبیات آذربایجان به شمار می‌رود. مهم‌ترین ویژگی این رمان را وجه تاریخی و بازتاب زیست و مبارزه مردم رنجبر در دل این روایت داستانی - تاریخی دانسته‌اند مثلا محمدعارف داداش‌زاده - از منتقدان ادبیات داستانی آذربایجان - درباره آن نوشته‌ است که «قهرمانان مثبت رمان و در راس آنها ستارخان، قهرمانانی هستند فعال و کارساز. چهره قهرمان یاغی برآمده از میان خلق و رهبری‌کننده خلق را نخستین بار تبریز مه‌آلود به ادبیات‌مان آورد. در این رمان قدرت انقلابی توده‌های زحمتکش و نقش تاریخی مثبت آنها انعکاس یافته‌است.»


وقتی قهرمان تاریخ، قهرمان رمان تاریخی می‌شود
سخن از محمد‌سعید اردوبادی است که قصه تپنده مبارزه‌ مشروطه را در ایران، با خاطراتش از مبارزه کوچک‌تری در زادگاه خودش آغاز می‌کند؛ قیام چوپان‌ها یا چنانچه در تاریخ ثبت شده‌ است، «چوپانلار عصیانی»، این خاطرات در واقع تاریخ مردم است، مردم فرودستی که به قیام چوپان‌های اندوهگینی تعلق داشتند که بعدها در قالب قیام ستارخان باز‌آفرینی شد و حیاتش را در جغرافیایی دیگر ادامه داد. برای مردم قفقاز و قره‌داغ و از جمله محمدسعید، قصه آزادی‌خواهی مشروطه‌طلبان ایرانی، قصه‌ای سراسر امید و زندگی بود از این رو که آنان نیز با مرور خاطرات چوپان‌ها، در سایه رنج‌های خویش، به مفاهیمی همچون آزادی و حب وطن فراوان می‌اندیشیدند و مخصوصا قیام مشروطه ایران را یک رویارویی انگیزه بخش در برابر روسیه تزاری می‌دیدند، درست در اوج روزهایی که قفقاز تحت سلطه شدید روسیه بود.

اردوبادی اخبار مبارزه مشروطه و افت و خیزهایش را در ایران به فراوانی دنبال می‌کرد و با نثر و لحنی مملو از عواطف عمیق انسانی و با طنینی دلگرم‌کننده در مقالاتی که در این‌باره در نشریات قفقاز منتشر می‌کرد، با مردم ایران به گفت‌وگو می‌نشست: «روزی می‌آید که وطنتان صورت یک گلزار معرفت را به خود می‌گیرد. اینک آن روز نزدیک می‌شود! با خون مقدس فرزندان جان‌باخته شما در راه حریت، گل‌های حریت و مساوات در ایران چهره‌گشای مسرت می‌شود. اکنون دیگر زمان ابراز دلتنگی از جفای مشتی خوانین مستبد نیست. اکنون وقت به دنیا آوردن و پروردن فرزندان بافرهنگ و حریت‌پرست است.»

و باز در مقاله‌ای دیگر که در روزنامه‌ای به نام صدا منتشر می‌شود، با لحنی محکم‌تر ایرانیان را برای تداوم مبارزه تهییج می‌کند، گویی می‌کوشد در جانفشانی آزادیخواهان ایرانی، آرزوهای خود را ببیند که شکوفه می‌دهند که اگر ایرانیان مبارزه را به استبداد ببازند این شکوفه‌ها پرپر خواهند شد: «ایرانی‌ها انسان‌هایی هستند تلخی اسارت و استبداد چشیده. ایرانی‌ها خوب می‌دانند که در هر روز با هزار خنجر پاره‌پاره شدن خیلی شیرین‌تر از اسارت است. صریح‌تر بگویم بهتر آنکه به جای بربادرفتن عرض و ناموس، سر و تن با خنجرها مثله شود. کسب ناموس ملی برای هرکس و از آن جمله ایرانیان فرض است.»

اما از این مقالات که کارنامه فکری درخشانی برای نویسنده تبریز مه‌آلود ساخته، اگر بگذریم باید اذعان کنیم که تبلور این رویکردهای متهورانه بیش از هر مقاله‌ای در پردازش رمان تبریز مه‌آلود بازتاب پیدا کرده‌ است، آنجاست که قهرمانان تاریخی در همان نقش و با همان جنگندگی شورمندانه و آرمان‌گرایانه‌ای ظاهر می‌شوند که روزنامه‌نگار آن سوی ارس، در ذهن و جان و مقالاتش بدان دل داده بود و به این ترتیب است که به تعبیر فریده وزیرووا، یکی دیگر از منتقدان ادبیات داستانی آذربایجان، «قهرمانان، به ویژه چهره‌های بدیع شخصیت‌های تاریخی برجسته‌ترین دستاورد رمان است.

چهره‌های ستارخان، قهرمان محبوبی که در پرتو فداکاری در راس جنبش مسلحانه مردمی قرار گرفته، رفیق و همرزم او باقرخان، علی‌مسیو، انقلابی بی باک و مدبر، امیرحشمت و دیگران با مهارت ترسیم شده است. گذشته از اینها نویسنده چهره ده‌ها انقلابی گمنام اعم از مرد و زن و نیز ضدانقلابیون معروف و نامعروف و عناصر منفی و... را نیز تصویر کرده‌است.» که این آخری هم باز می‌تواند بازتابی باشد از خدمت غیرقابل کتمانی که اردوبادی به تاریخ مردم کرده‌ است.

شربت جام انقلاب را نوشیدم
نخستین بازتاب‌های قهرمان روایت - ستارخان قره‌داغی - بر زبان یک درشکه ران پیر، که اسمش نوروز است، در قصه منعکس می‌شود شاید از این رو که نویسنده تلویحا می‌خواهد نقش نمادین قهرمانان را در تار و پود زیست و معیشت مردم خرده‌پا به مخاطبانش نشان دهد، کوششی که به روشنی همان رهیافتی است که درباره تاریخ از پایین، تاریخ فرودستان در گستره تاریخ‌نگاری پیشتاز سراغ داریم:
«درشکه‌ران‌مان نوروز ترانه‌ای را که درباره ستارخان سروده شده بود به آهنگی مخصوص می‌خواند و دخترها (دو دختر روس مسافر به ایران) در زیر و بم ترانه شرقی جذب شده بودند: ستارخان‌ام، پسر حسن‌خان/ فرزند جوان انقلاب بزرگ/سلاح برگرفتم و از جان خود گذشتم/شربت جام انقلاب را نوشیدم/ هفت-هشت رفیق جوانمرد نیز یافتم/ بر اسب کهر سوارشده، به سنگر تاختم/ اردوها پراکندم و فوج‌ها آشفتم/ و تبریز را سراسر درنوردیدم/ امیرخیز، خیابان، لیل‌آباد سرخاب/ ششکلان، مارالان، شتربان، اهراب/ ستارخان پسر حسن‌خان گوید/ضرب شستم را تعریف می‌کند»



اگر به یاد بیاوریم که ستارخان فرزند یک بزاز دوره‌گرد بوده‌ است که از تبریز پارچه می‌خرید و در دهات ارسباران می‌فروخت و در نتیجه زندگی‌اش همچون دیگر رنجبران هم‌روزگارش به سختی و فقر و فاقه می‌گذشت، بیشتر قادر به درک اهمیت مردم در این روایت و همچنین  محوریت ستارخان به عنوان قهرمان موردپسند رنجبران خواهیم بود؛ رضا براهنی درباره وجه اجتماعی و مردمی‌ای که نهضت مشروطیت در تاریخ و تاریخ‌نگاری آفریده‌ است، تحلیل تامل‌برانگیزی دارد؛ او در کتاب «طلا در مس‌‌» در این زمینه می‌نویسد: «نهضت مشروطیت انبار باروتی بود در مرز پوسیدگی، و موقعی که منفجر شد ارکان تحجر فکری را اگر نه به کلی، از خیلی لحاظ‌ها نابود کرد. بزرگترین تاثیر مشروطیت، در جهت اجتماعی بود... مشروطیت حادثه‌ای بود تا مردم ایران، ظرفیت قرن‌ها پنهان‌مانده اجتماعی خود را کشف کنند، و انسانی که سرش را می‌انداخت به پایین و به کسب و کار خود ادامه می‌داد فهمید که در نهاد او چیزی به عنوان ظرفیت اجتماعی وجود دارد.

مشروطیت به فردی که در طول قرون، آگاهی درستی به چگونگی از بین بردن معضلات اجتماعی حیات خود نداشت، آموخت که دست روی قلب خود بگذارد و بداند که چیزی اجتماعی در آن می‌تپد و چیزی اجتماعی از مرکز قلب به سوی تمام بدن، درون خون و گلبول‌های خون، جریان پیدا می‌کند و از فرق سر تا نوک پا را از حرارت وصف‌ناپذیری سرشار می‌کند. این حرارت از یک دلال اسب، ستارخان می‌سازد، چرا که آن دلال اسب، چیزی اجتماعی که از دینامیسم تاریخی برخوردار است در وجود خود پیدا می‌کند و برای پرکردن آن ظرفیت اجتماعی، تفنگ دینامیسم در دست می‌گیرد.»

اما بازگردیم به روایت درشکه‌ران قصه تبریز مه‌آلود که با گفت ,گوی راوی با دو دختر کنجکاو درباره قهرمان ترانه فولکلور ادامه پیدا می‌کند و زمینه را برای شناخت مخاطب از قهرمان قصه بیش از پیش هموار می‌سازد: «همچنان که درشکه‌چی از دلاوری‌ها و پیروزی‌های ستارخان می‌خواند، من برای دخترها ترجمه می‌کردم. نینا که با علاقه‌مندی گوش می‌کرد، سرانجام پرسید: -آیا این درست است که ستارخان سازمان رزمنده بر ضد حکومت را با شرکت هفت-هشت نفر تشکیل داده‌است؟ نینا در حالی که این سخنان را بر لب داشت، خصوصیات ظریف جوانی در چشمانش می‌درخشید. من سخنان دیگری درباره ستارخان گفتم: -او با جسارت بی‌مانندی عرض‌اندام کرد. با نیرویی اندک به میدان آمد، اما بعدا خیلی‌ها در اطراف او گرد آمدند. عناصر ناراضی از حکومت هم به او پیوسته بر ضد حکومت به مبارزه پرداختند.»

اما آنچه در روایت بیش از هر داده‌ای روشن و پررنگ است، همان ترانه‌های فولکلوری است که مردم ساده کوی و برزن زمزمه می‌کرده‌اند شاید همانند تاریخی موازی با تاریخ رسمی روزگار، اشعاری که نویسنده تبریز مه‌آلود با مکتوب کردن آنها خدمت بزرگی به این شعبه از تاریخ‌نگاری - تاریخ مردم- کرده‌ است وجود این ترانه‌ها همان چیزی است که می‌تواند موید نظریاتی باشد که درباره نقش رنجبران ناآگاه و اندوهگین در پیشبرد جنبش مشروطیت نوشته شده‌ است.




مثلا احمد کسروی با حیرت از این تحرک توده‌های مردم که از آنها تحت عنوان بی‌چیزان نام می برد، سخن می‌گوید و در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» می‌نویسد: «چون شور و خروش دراز کشیده‌ بود کم‌کم رشته از دست خردمندان بیرون رفته به دست آشوبگران می‌افتاد، و کم‌کم برخی نابسامانی‌ها پدیدار می‌گردید. شگفت است که باربران و اینگونه بی‌چیزان از پیش‌آمد لذت می بردند و با آنکه در نتیجه نبودن بازار بی‌کار و بی پول می‌ماندند با سختی زندگانی ساخته بازشدن بازارها را نمی‌خواستند. اینان معنی قانون اساسی را نمی‌دانستند و با این همه در طلبیدن آن، پافشاری می‌نمودند.»

این پافشاری در تبریز مه‌آلود و آنچه از فولکلوریک مردم ثبت می‌کند، داده‌های عمیق‌تری درباره این بی‌چیزان ارایه می‌کند مثلا از دل این داده‌ها می‌توان به روشنی نگرش مردم جامعه وقت را درباره شاه مملکت بازجست، شاهی که در فلسفه سلطنت، سال‌ها به سان سایه خداوند ستوده می‌شد اکنون از دریچه نگاه توده‌های رنجبران اجتماع، تا بدین‌پایه مفلوک و مغضوب تصویر می‌شود: «در تبریز انقلاب است / ممدلی بگیر بخواب / برو دنبال کمک / لحاف بکش بگیر بخواب / از انگلیس کمک بگیر / ممدلی بگیر بخواب / از روس‌ها قزاق بخواه / ممدلی بگیر بخواب / التماس کن به لیاخوف / ممدلی بگیر بخواب / در تبریز ستارخان هست / ممدلی بگیر بخواب / ممدلی بگیر بخواب / کنسول فرستد سالدات / بفروش تبریز به تهران / ممدلی بگیر بخواب»

چنانچه پیداست برای مردم در این روزها قهرمان ساده خودشان که کوچک و بزاز‌زاده اما متکی به پشتوانه مردم ستم‌کشیده بود به روشنی بر قدرت نمادین و دیرینه سایه خداوند بر زمین که همان سلطان قاجار باشد، برتری داشت، تبریز مه‌آلود با ثبت این اشعار نشان می‌دهد که در جهان در حال گذار، قهرمانان ساده بر صاحبان قدرت و مشروعیت‌های چندین صد‌ساله می‌تاختند تا زندگی و معیشت رنج‌آلود مردم محروم و غمگین را از بحران‌های بزرگ‌تر نجات دهند و تبریز مه‌آلود محمل بزرگ و فراخ همین تغییر جهان بینی‌ها و معرفت‌شناسی‌ها در میان بافت اجتماع ایرانی ست مستند‌تر از هر متن تاریخ‌نگارانه و مستدل‌تر از هر نظریه‌پردازی جامعه‌شناسانه‌ای.

نویسنده بعدتر روایت می‌کند که تاثیر این ترانه‌های فولکلور و عواطف شورمندانه نهفته در آن، در میان مردم و به ویژه زنان چنان بوده‌ است که حتی مصر بوده‌اند که مثلا با ستارخان و قهرمانان شبیه به او ازدواج کنند گویی به این ترتیب با جهان‌بینی ساده و محدود و خانگی خود می‌خواستند شکوه قهرمانان را به خانه‌های کوچک خودشان بکشانند: «زن‌ها انقلاب را خیلی دوست دارند. آنها رهبران انقلاب را آدم‌های خارق‌العاده‌ای به شمار می‌آورند. امروز نامه‌ای از یک بیوه‌زن دریافت داشته‌ام که همین نکته را اثبات می‌کند. ببین چه نوشته است: می‌دانم که شما چند زن دارید. این از نظر من عیبی ندارد. من یک زن بیوه هستم. مال و ثروت و دهات زیاد دارم. شما را هم ندیده‌ام. می‌دانم که قهرمان انقلاب هستید. من نام شما را با کمال امتنان قبول می‌کنم اگر شما هم قبول بکنید خودم را خوشبخت خواهم دانست.»

                         ستارخان - باقرخان

و به این ترتیب ستارخان نه تنها یک مرد قهرمان در دل مبارزات اجتماعی معرفی و تبیین می‌شود بلکه فراتر از آن نقش مثال‌زدنی مردی را به خود می‌گیرد که معشوقه‌گان را نیز به خود جذب می‌کند گویی در سیما و جان و روح او جاذبه‌ای اسرار‌آمیز نهفته که عاشقانه‌آفرین هم هست و از این روست که می‌توان با صراحت گفت که در تبریز مه‌آلود پاشنه بر مدار ستارخان می‌گردد و نویسنده گاه و بیگاه او را در سجایای اخلاقی از همقطارانش ممتاز می‌انگازد و مثلا درباره باقرخان می‌نویسد: «من به دقت گوش به سخنان باقرخان سپرده بودم. هیچ‌یک از خصوصیات او به خصوصیات ستارخان شباهت نداشت. ستارخان با دیگران مصلحت و مشورت می‌کرد. هرگز خود را از دیگران برتر نمی شمرد در حالی‌که باقرخان چنین نبود. او همه‌اش در پاسخ دیگران می‌گفت که ما همه‌چیز را می‌دانیم انگار پاسخ دیگری در چنته نداشت.»
محمد‌سعید اردوبادی
و به این ترتیب راوی تبریز مه‌آلود در قالب قصه‌ای تاریخ‌محور و روایت‌های تودرتویی از زندگی روزمره و زیست شرقی مردم تبریز، موقعیت اجتماعی شهری را به تصویر می‌کشد که دکتر مهدی ملک‌زاده در کتاب «تاریخ انقلاب مشروطیت»‌ درباره آن چنین نوشته است: «خوشبختانه در تبریز انقلاب در دست کسانی بود که می‌دانستند آزادی را با آتش و آهن باید حفظ کرد و با ناله و گریه و اظهار مظلومیت کردن و حرف‌های پوچ زدن دشمن بدخواه را که سرتاپا غرق اسلحه بود نمی‌توان از بین برد.»

ترجمه حرفه ای اشپرینگر

---

---

---

ارسال فایل از طریق روشهای زیر

1- ارسال فایل به ایمیل – کلیک کنید – [e-mail]

2- ارسال فایل از تلگرام – کلیک کنید – t.me/rajabpoorbehnam

3- ارسال فایل از واتس آپ – 09142101720

(در سریعترین زمان با شما تماس می گیریم)

---

---

---

آمار ترجمه در خرداد 1397

آمار ترجمه در تیر 1397

آمار ترجمه در مرداد 1397

---

بارتلمی، جان بارت و براتیگان؛ پیشروان پست‌مدرنیسم آمریکا

شیوا مقانلو می‌گوید: بارتلمی نویسنده آوانگاردی بوده است. بارتلمی به همراه جان بارت و براتیگان جزو پیشروان پست مدرنیسم امریکا بوده‌اند که البته سبک داستان‌نویسی آن‌ها با هم متفاوت است.

 

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، آمریکا در قرن اخیر، مهد نویسندگان جریان‌ساز بوده و هست. یکی از این نویسندگان دونالد بارتلمی از نویسندگان پست‌مدرن است که علاوه بر نویسندگی تجربیاتی در روزنامه‌نگاری و خبرنگاری نیز داشته است. بارتلمی را عموما پدر داستان‌های پست‌مدرن می‌دانند. او در گونه علمی‌تخیلی و خیال‌پردازی نیز آثاری انگاشته است. با اینکه او هرگز نویسنده علمی تخیلی و خیال‌پردازی نبود، اما آثاری جریان‌ساز خلق کرد که از پیشروترین آثار موج‌نوی علمی‌تخیلی و سایبرپانک محسوب می‌شوند. او همچنین یکی از بنیان‌گذاران اصلی رشته نویسندگی خلاق دانشگاه هوستون بود. در ایران نیز آثاری از او به فارسی برگردانده و منتشر شده است. شیوا مقانلو یکی از مترجمانی است که تا به حال چندین مجموعه داستان از او به فارسی ترجمه کرده است. به تازگی مجموعه داستانی به نام «زن تسخیر‌شده» از بارتلمی با ترجمه وی از سوی نشر چشمه منتشر شده است و به همین بهانه درباره نثر و سبک و سیاق بارتلمی با شیوا مقانلو گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

از چه زمانی به ترجمه کارهای بارتلمی علاقه‌مند شدید؟
از دوران دانشجوئی در دانشگاه هنر.  اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد تب مباحث پست‌مدرن داغ بود ولی بیشتر متون نظری ترجمه می‌شد تا داستان‌های شاخص پست مدرن. به هرحال این جای خالی را حس کردم, گرچه ترجمه و معرفی این نویسنده متفاوت و پیشرو, ریسک بزرگی بود.

اولین کتابی که از بارتلمی ترجمه کردم مجموعه داستانی به نام «زندگی

بارتلمی در آثارش نهادهای رسمی را نقد می‌کند و قواعد جدی جامعه­‌اش را مسخره می‌کند.

شهری» بود که خود  بارتلمی آن  را به همین نام  یعنی «زندگی شهری» منتشر کرده بود. این کتاب را نشر بازتاب نگار منتشر کرد. بعد از مدتی تصمیم گرفتم مجموعه گلچین شده‌ای از بارتلمی ترجمه کنم. دوست داشتم داستان‌هایی که درون‌مایه نزدیک‌تری به هم دارند را انتخاب کنم و در یک مجموعه داستان بیاورم. بارتلمی خودش و در اواخر عمرش, داستان‌های کوتاهش را در دو مجموعه به نام «چهل داستان» و «شصت داستان» جمع‌آوری و منتشر کرده بود.

من از این مجموعه داستان‌هایی انتخاب کردم و اسم یکی از داستان‌ها که «زن تسخیرشده» بود را برای آن برگزیدم. این کتاب  از سوی نشر مرکز منتشر شد و چون از شرایط قرارداد راضی نبودم – به دلیل طولانی‌شدن پروسه تجدیدچاپ- نهایتا آن را فسخ و به نشر چشمه واگذار کردم که متاسفانه همراه شد با دوران تعلیق و تعطیلی نشر چشمه و روند کار کمی طول کشید؛ بعد از بازگشائی مجدد هم مجوز برخی از داستان‌های این مجموعه ( با اینکه قبلا چاپ شده بود)،‌ دچار مشکل شد. من اصرار داشتم چیزی از داستان‌ها کم نشود چون آن را نوعی توهین به مخاطب می‌دانستم. در این فاصله مجموعه دیگری از بارتلمی به نام «روی پله‌های کنسرواتور» برای نشر افق کار کردم که زودتر از چاپ دوم «زن تسخیر شده» منتشر شد.  درون مایه داستان‌های مجموعه «روی پله‌های کنسرواتور» به جنگ و نگاه ضدجنگ و کنایی بارتلمی نسبت به سیاست‌های آمریکا برمی‌گردد. این کتاب هم در افق به چاپ دوم رسیده‌است. با این توضیحات، در واقع «زن تسخیرشده» دومین مجموعه به لحاظ زمانی است که از بارتلمی ترجمه کرده‌ام اما ویراست نشر  چشمه‌، جدیدترین نسخه موجود در بازار محسوب می‌شود.

        

درون‌مایه داستان‌های بارتلمی در مجموعه «زن تسخیرشده» به هم نزدیک است؟ و اینکه  آیا می‌توان یک هسته مرکزی برای آن‌ها در نظر گرفت؟
داستان‌های

بارتلمی در داستان‌هایش به زندگی معاصر و روزمرگی زندگی انسان‌ها می‌پردازد اما در پس آن همواره بازی‌های اسطوره‌ای او مشخص است.

بارتلمی، در تمام مجموعه‌هایش، در وجوهی مشترک هستند که همان وجوه باعث شده بارتلمی را پدر داستان‌نویسی پست‌مدرن بدانند. عناصری را می‌بینیم که کمابیش در تمام داستان‌های او تکرار می‌شوند؛ مثل نگاه طنز تلخ و کنایه آمیزی که نسبت به مسائل جدی اجتماع مثلا سیاست و جنگ و نهادهای رسمی دارد. بارتلمی در آثارش نهادهای رسمی را نقد می‌کند و قواعد جدی جامعه­‌اش را مسخره می‌کند. دیگر این که، سبک داستان‌نویسی بارتلمی قطعه‌قطعه‌نویسی است و در داستان‌های او مقدمه میانه و پایان مشخصی وجود ندارد. انگار که در حال خواندن قطعاتی جدا از هم هستیم که در نهایت آن قطعات به هم متصل می‌شوند و معنای کلان‌تری را می‌سازند.
نکته  مشترک دیگر این داستان‌ها این است که بازی‌های خاصی با مسائل اسطوره‌ای و تاریخی در آن‌ها وجود دارد و بارتلمی با این مفاهیم هم بازی می‌کند و به نوعی جنبه­ دیگر و فی‌البداهه‌ای از آن­‌ها ارائه می­‌کند. بارتلمی در داستان‌هایش به زندگی معاصر و روزمرگی زندگی انسان‌ها می‌پردازد اما در پس آن همواره بازی‌های اسطوره‌ای او مشخص است. به طور مثال در پس اسامی خیابان‌ها و فروشگاه ها و برنامه­‌های تلویزیونی امروزی، لایه زیرینی هویدا می‌شود که ریشه در همین ارجاعات دارد.

با توجه به اینکه مترجم آثار او هستید می‌توانید نویسنده خاصی را نام ببرید که بارتلمی از او تاثیر گرفته یا اینکه به نظرتان بارتلمی را می‌توان نویسنده آوانگاردی قلمداد کرد؟
بارتلمی نویسنده آوانگاردی بوده است. بارتلمی به همراه جان بارت و براتیگان جزو پیشروان پست‌مدرنیسم آمریکا بوده‌اند که البته سبک داستان­‌نویسی آن‌ها با هم متفاوت است. به نظرم بارتلمی در کل نویسنده­‌ای متاثر از تاریخ و ادبیات است ولو نشود مصداق‌های مشخصی از نویسندگان تاثیرگذار بر او را نام برد اما به شخصه معتقدم بارتلمی در داستان « بعضی از ما دوست‌مان کلبی را تهدید کرده بودند» تحت تاثیر داستانی از ادگار آلن‌پو به نام «خمره آمونتیلادو» است. در آن داستان هم راوی اول شخص، با خونسردی از تدارکات و مراحل اجرائی

بارتلمی در کل نویسنده­‌ای متاثر از تاریخ و ادبیات است ولو نشود مصداق­‌های مشخصی از نویسندگان تاثیرگزار بر او را نام برد.

قتل دوست نزدیکش می‌گوید بی این که دلیل مشخصی برای این قتل ذکر شود. بارتلمی روایتی پست مدرن و هیستریک از این داستان دارد. یا مثلا در اکثر داستان‌های بارتلمی رد پای قصه‌ها و افسانه­‌های معروف قبلی را می‌توان پیدا کرد. مثلا در داستانی به نام «شبح اپرای پاریس» با رمان «شبح اپرا»  و کاراکتر معروف آن یعنی همان خواننده اپرا که صورتش سوخته است،  شوخی و بازی‌های پست‌مدرن جالبی کرده است.

          
 
از این گذشته همان‌طور که گفتم بارتلمی علاقه زیادی به بازی‌های تاریخی دارد و در داستانی به نام «کورتس و مونتزوما» واقعیت تاریخی حمله اسپانیایی‌ها به مکزیک‌ها و غارت آن‌ها را به یک داستان کوتاه پست‌مدرن تبدیل کرده است. ردپای اتفاقات تاریخی به این شکل در آثار بارتلمی به وضوح قابل ردیابی است.

چه اثر جدیدی در دست ترجمه و نگارش دارید؟
یک مجموعه داستان برای نشر ققنوس ترجمه کرده ام که زیر چاپ است. شش داستان منتخب از نیویورکر  که در سال 2016 منتشر شده اند و نام آن را «ابریشمی گل‌برجسته» گذاشته‌ام. همچنین بخش دوم کتاب «بونوئلی‌ها» را برای نشر چشمه کار کرده‌ام. جلد نخست (با نشر چشمه) شامل داستانک­‌ها و اشعار و طرح­‌های ادبی بارتلمی در سال­‌های جوانیش بود؛ اما این جلد دوم که «جذابیت پنهان بونوئل» نام دارد کاملا سینمائی است: یعنی مجموعه‌ای از طرح‌های فیلم، فیلمنامه‌ها، ‌نمایشنامه‌ها, سخنرانی­‌ها و مطالب تئوریکی است که بونوئل درباره سینما نوشته, چه فیلم­‌های خودش و چه فیلم‌­های دیگران. که گلچین بسیار مهم و هیجان­‌انگیزی است. ضمنا مشغول ترجمه یک نوولت برای نشر افق هستم که در گروه شاهکارهای ادبی پنج میلی‌‌متری این انتشارات عرضه خواهد شد. 
همچنین مشغول نگارش رمان جدیدم هستم و هشت فصل آن را تا به حال نوشته‌ام و امیدوارم تا پایان سال به اتمام برسد.

گفتنی است مجموعه داستان «زن تسخیرشده» نوشته دونالد بارتلمی با ترجمه شیوا مقانلو در 105 صفحه و 700 نسخه به قیمت 12000 تومان در گروه جهان نو نشر چشمه منتشر شده است.

عملکرد ترجمه ای دقیق در مرداد 1397

---

تجربه ما تخصص ما است

---

آمار ترجمه در خرداد 1397

آمار ترجمه در تیر 1397

---

ارسال فایل از طریق روشهای زیر

1- ارسال فایل به ایمیل – کلیک کنید – [e-mail]

2- ارسال فایل از تلگرام – کلیک کنید – t.me/rajabpoorbehnam

3- ارسال فایل از واتس آپ – 09142101720

(در سریعترین زمان با شما تماس می گیریم)

---

پرطنین‌ترین صدا در ادبیات جنایی متعلق به کشورهای اسکاندیناوی است

در میزگرد بررسی آثار یو نسبو در ایبنا مطرح شد:

پرطنین‌ترین صدا در ادبیات جنایی متعلق به کشورهای اسکاندیناوی است

یو نسبو سلطان جنایت نروژ است

 

تاریخ انتشار : جمعه ۲۳ شهریور ۱۳۹۷ ساعت ۱۱:۴۱

 

 

در میزگرد بررسی آثار یو نسبو به دلایل شکوفایی ادبیات جنایی اسکاندیناوی و همچنین سبک نویسندگی یو نسبو پرداخته شد.

 

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)_مائده مرتضوی: میزگرد بررسی آثار یو نسبو با هدف معرفی و تحلیل ادبیات جنایی اسکاندیناوی در خبرگزاری کتاب ایران برگزار شد. در این میزگرد،‌ کاوه میرعباسی نویسنده و مترجم، مهرداد مراد،‌ نویسنده رمان­‌های پلیسی و زهرا نی‌چین  حضور داشتند. در این نشست درباره وجه تمایز یو نسبو با نویسندگان کلاسیک جنایی‌نویس چون ریموند چندلر و آگاتا کریستی و همچنین جنبه‌های روانشناختی آثار یو نسبو به لحاظ  شخصیت‌پردازی خاص این نویسنده بحث شد. در انتها مدعوین این میزگرد از دلایل توفیق نیافتن ژانر جنایی- پلیسی در میان نویسندگان ایرانی سخن گفتند. مشروح این میزگرد را در ادامه می‌خوانید.

میزگرد ما دارای دو بخش است. در بخش اول درباره ژانر جنایی و ساب‌ژانر آن ادبیات پلیسی بحث می‌شود و تعریف دقیقی از ادبیات جنایی- پلیسی ارائه می‌دهیم. و در بخش دوم به تحلیل آثار یو نسبو و همچنین المان‌های روانشناختی موجود در آثار یو نسبو و حضور هر چه بیشتر علم روانشناسی در آثار جنایی امروز می‌پردازیم.

کاوه میرعباسی: اصطلاح رایجی که برای این نوع ادبیات به کار می‌رود همان ادبیات پلیسی است. انگلیسی‌ها به این نوع ادبیات عنوان ادبیات جنایی- معمایی داده‌اندکه این نوع ادبیات ساب‌ژانرهای مختلفی مانند سوسپانس (تعلیقی) و تریلر پیدا می‌کند که البته برخی معتقدند تریلر را باید از آن‌ها تفکیک کرد. البته به طور کامل نمی‌توان تریلر را از این ژانر جدا کرد و آثار یو نسبو مثال خوبی در این باره است چون  به نحوی هم تریلر است و هم معمایی. انگلیسی‌ها معتقدند رمان پلیسی به رمانی اطلاق می‌شود که کاوشگر آن پلیس است. در این زمینه ما کاراگاه خصوصی حرفه‌ای داریم و کاراگاه آماتور که در آثار آگاتا کریستی مانند شخصیت‌های مارپل و همچنین پوآرو دیده می‌شوند.

این کاراگاه‌ها به نوعی ذوق‌ورز و آماتور محسوب می‌شوند و می‌توان گفت که شرلوک هولمز جزو اولین کاراگاه‌های خصوصی حرفه‌ای است که همیشه از موکلان خود صحبت می‌کرده است. در این میان ژانر دیگری هم به نام سوسپانس یا تعلیقی وجود دارد که  اصطلاحا به آن رمان جنایی - معماییِ وارونه هم می‌گویند. آنتونی برکلی کسی است که  اولین رمان تعلیقی را به این صورت نوشته است. وی همدوره آگاتا کریستی بوده است. در این رمان جنایت اتفاق می‌افتد و ما قاتل را می‌شناسیم و  ما در جایگاه خواننده قاتل را دنبال می‌کنیم و شاهد اتفاقاتی هستیم که برایش می‌افتد. یکی از نویسندگانی که در این نوع رمان‌های تعلیقی اسم و رسمی پیدا کرد، پاتریشیا های‌اسمیت است. بسیاری از فیلم‌های هیچکاک هم از این نوع و تعلیقی هستند. در اولین رمان های‌اسمیت یعنی «بیگانگان در قطار» ما از همان ابتدا قاتلان را می‌شناسیم و شاهد اتفاقاتی هستیم که بین‌ این دو قاتل می‌افتد و در پی دنیای ذهنی آن‌ها هستیم.


 کاوه میرعباسی

زهرا نی‌چین: من اتفاقی سراغ یو نسبو برای ترجمه رفتم. به نظرم با توجه به سریال‌هایی که دیده‌ام، بخشی از ادبیات و سینمای پلیسی و جنایی به ژانر علمی-تخیلی هم گرایش پیدا می‌کند. به عنوان مثال سریال «ایکس فایلس» کاملا علمی-تخیلی است و همچنین سریال «فرینج». در اینگونه سریال‌ها پلیس‌ها پرونده‌های علمی تخیلی را پیگیری می‌کنند و قاتل‌ها براساس موارد علمی دست به ارتکاب قتل می‌زنند. ترورهای بیوشیمیایی مثال خوبی در این زمینه است. این ژانر تلفیقی نسبت به کارهای کلاسیک پیشرفته‌تر است. در ادبیات کاراگاهی سه بخش وجود دارد؛‌ کاراگاه ، قربانی و جنایتکار. به نظرم در کارهای یو نسبو با این شخصیت‌ها بازی می‌شود و جای اینکه ما باید با چه کسی همذات پنداری کنیم- کاراگاه، قربانی یا قاتل؟ -خصوصا در رمان «پسر» عوض شده است.
 
مهرداد مراد: ما درباره تحلیل آثار یو نسبو با سه بخش مواجه هستیم؛‌ خود یو نسبو و رمان‌هایش،‌ ادبیات پلیسی اسکاندیناوی و همچنین تعریف دقیق ادبیات پلیسی. در کل، داستان پلیسی از داستان جنایی نشات می‌گیرد. از زمان «ایلیاد و ادیسه» می‌توان این ژانر را تعقیب کرد. ژانر جنایی به داستانی گفته می‌شود که در آن جنایتی رخ می‌دهد و یک یا چند نفر به انتقام برمی‌خیزند یا اینکه به نحوی سعی می‌کنند تا عدالت در این رابطه جاری شود. که البته به شاخه‌های گوناگونی مثل پلیسی، نوآر، جاسوسی، کارآگاهی و معمایی تقسیم می‌شود. اما ژانر پلیسی از  حدود سال 1850 با داستان‌های کارآگاهی ادگار آلن‌پو آغاز می‌شود.  از همان ابتدا هم ما شاهد یک سری قوانین برای داستان‌های پلیسی بودیم.

کاوه میرعباسی: دو نفر این قوانین را نوشتند. ده فرمان را رانالد ناکس کشیش نوشت و اس اس وانداین آمریکایی  هم بیست فرمان را نوشت.



مهردادمراد: تا مدت زیادی شاهد داستان‌های کلاسیک در این ژانر بودیم. این داستان‌ها ویژگی‌های مشترکی داشتند، بدین ترتیب که  ماجراها اغلب در میان خانواده‌های ثروتمند و اشرافی می‌افتاد و خدمتکارها همیشه نقش شاهد ماجرا را ایفا می­‌کردند و هیچگاه قاتل از میان طبقه آن‌ها انتخاب نمی­‌شد. تعلیق در این گونه داستان‌ها بلندمدت بود و هیجان و ترس آنچنانی در خواننده پدید نمی‌آورد. در بیشتر داستان‌های پلیسی کلاسیک عصر طلایی تعلیق‌ها اینگونه بود. تا اینکه ریموند چندلر آمریکایی با آوردن پلیس‌های خیابانی سبک جدیدی را وارد اینگونه داستان‌ها کرد. چندلر قتل را از خانواده‌های ثروتمند به کف خیابان‌ها آورد و شکل رئال‌تری به کاراگاه داد. داستان‌ها حالت خشن پیدا کردند و به جای سلول­‌های خاکستری، بیشتر اسلحه در آن‌ها حکفرما بودند. این داستان‌ها به سبک هارد بویلد معروف شدند. کاراگاه‌های این سبک داستان‌ها رفتاری مانند فیلیپ مارلو و سم اسپید داشتند و نه پوآرو. بعد از این داستان‌ها نوبت به ژانر تریلر رسید.

تریلر بر دو پایه استوار است، تعلیق زیاد و کوتاه‌مدت. تعلیق در داستان‌های تریلر نزدیک به هم است. در داستان‌های یو نسبو هم تعلیق‌ها به هم نزدیک است. تعلیق در ادبیات داستانی به سوالی گفته می­‌شود که نویسنده در ذهن خواننده ایجاد می­‌کند و گاهی در پاراگراف بعدی، یا صفحه بعدی یا فصل بعدی یا

میرعباسی: نکته مهم آثار یو نسبو این است که در هشت رمان از یازده رمان یو نسبو محوریت داستان قتل زنجیره‌ای است.

آخر کتاب به آن پاسخ می­‌دهد و در برخی موارد اصلا به آن جواب نمی‌­دهد و به همین علت ذهن خواننده تامدت‌ها درگیر داستان می­‌شود.

تعلیق در ژانر تریلر بسیار کوتاه مدت است و خواننده مرتب در پی این است که در صفحه بعد چه اتفاقی رخ می­‌دهد. رکن دوم ژانر تریلر، جنگ‌های نامتقارن است. به این معنی که یک نفر در مقابل یک عده زیادی آدم قرار می‌گیرد که توانای مقابله با آن‌ها را ندارد.  به عنوان مثال در فصل اول سریال «شهرزاد» هم شاهد این مساله بودیم، قباد در مقابل خانواده خود،‌ شهرزاد و فرهاد هم به همین شکل و دلیل جذابیت فصل اول هم همین مساله بود اما در فصل‌های بعد این لشگرها برابر شدند و هر کدام از قهرمان‌ها حامیانی برای خود پیدا کردند. حتا در مساله عاشورا هم این موقعیت وجود دارد و عده قلیل یاران امام حسین در مقابل لشگری سترگ قرار گرفتند که این عظمت واقعه را چند برابر کرد.



از حدود 1940 تا 1970 شاهد داستان‌های نوآر بودیم که ضدقهرمان بر آن‌ها حاکم بود. یو نسبو در «خون بر برف» و «خورشید نیمه شب» ضد قهرمان دارد و  شخصیت «هری هوله» هم به نظر من در بطن خود ویژگی‌های یک قهرمان مثبت را ندارد و خاصیت ضدقهرمانی را به نحوی داراست.

یو نسبو به طور کلی وام‌دار چه نویسندگان جنایی‌نویسی قبل از خود است و همچنین وجه تمایز او با نویسندگان کلاسیک این ژانر در کجاست؟

کاوه میرعباسی:  وجه غالب در ادبیات پلیسی تا دوره‌ای متعلق به کشورهای انگلوساکسون آمریکا و انگلیس و فرانسه بود. اما در حال حاضر پرطنین‌ترین صدا در ادبیات جنایی متعلق به ادبیات کشورهای اسکاندیناوی است و سرنخ آن به ده رمانی که زن و شوهری سوئدی به نام پر والو و مای اسیووال نوشتند برمی‌گردد. این‌ها در اوایل دهه هفتاد این رمان‌ها را نوشتند. در ادبیات پلیسی اسکاندیناوی به جای کاراگاه خصوصی، پلیس وجود دارد و به ندرت به کاراگاه خصوصی برمی‌خوریم اما در این رمان‌ها یک کاوشگر اصلی به همراه یک گروه وجود دارد. در آثار یونسبو و هنینگ مانکل هم یک پلیس به همراه یک گروه به چشم می‌خورد و این رمان‌ها  یک نوع دیدگاه اجتماعی داشتند که کم‌کم تبدیل به سنتی در ادبیات پلیسی اسکاندیناوی شد. در این رمان‌ها به مسائل روز و فسادهای اجتماعی اقتصادی به وفور پرداخته می‌شد. برخی  یو نسبو را  جانشین هنینگ مانکل می‌دانند و به نوعی سلطان ادبیات پلیسی امروز کشورهای اسکاندیناو. شکوفایی این ادبیات در قرن بیست و یکم است و هر روز اسم تازه ای از آن‌ها می‌شنویم. البته نویسندگان زیادی از این خطه هستند و به عنوان مثال اگر یو نسبو را سلطان جنایت نروژ بدانیم،‌ ملکه جنایت ادبیات پلیسی نروژ هم خانمی به نام کارین فوسوم است.



زهرا نی‌چین: مساله اصلی رمان «پسر» بحث مواد مخدر است. یو نسبو با توصیفاتی که داشته،‌آدم‌هایی از طبقه پایین در رمان خود آورده که  در پی بهبود وضعیت خود نیستند و یو نسبو با این کار به نوعی از وضعیت موجود انتقاد می‌کند. در «خورشید نیمه شب»  بحث مذهب هم مطرح می‌شود. یو نسبو بحث مذهب را در این رمان  به صورت زیرمتنی می‌آورد.

کاوه میرعباسی: یو نسبو موضعی منفی نسبت به دموکرات مسیحی نروژ دارد. در رمان «پسر» منبع الهام مذهبی هم وجود دارد و این رمان با آیه‌ای از انجیل آغاز می‌شود. دو تا از آثار یو نسبو به متون کهن ارجاع دارد. یکی همین رمان «پسر» و دیگری رمان «مکبث» که اقتباس از تراژدی شکسپیر است و در دهه هفتاد در مکانی که تلفیقی از نروژ و اسکاتلند است؛ روایت می‌شود و در رمان «پسر» هم که پیرنگ داستان، مبنای انجیلی دارد.

زهرا نی‌چین: یو نسبو در «پسر» به جمعه نیک اشاره دارد و به برگزاری بزرگداشت به صلیب کشیدن عیسی در جلجتا. در این داستان ما با قربانی همذات‌پنداری نمی‌کنیم و همذات‌پنداری ما با سنی است که مساله را به صورت انتقام پیش می‌برد و کاراگاه ضدقهرمان می‌شود. درباره خاصیت نوآر در کارهای یو نسبو هم می‌توان آن را به کلاسیک‌های نوآر نسبت داد و بحث روانشناسی نا متقارن و همچنین فلاش‌بک‌ها.

بحث فلاش‌بک‌ها را همین جا نگه می‌داریم چون به بحث روانشناسی مربوط می‌شود و در بخش بعدی به آن خواهیم پرداخت. در اینجا می‌رسیم به تاثیرپذیری یو نسبو و سبک خاص این نویسنده در پرداخت داستان و شخصیت‌هایش.

مهرداد مراد: در ادبیات جنایی اسکاندیناوی اصطلاحی به نام نوردیک نوآر وجود دارد، به معنای ادبیات سیاه شمالی. پنج کشور سوئد، نروژ، ایسلند، دانمارک و فنلاند خطه اسکاندیناوی را تشکیل می‌دهند. خاستگاه ادبیات جنایی اسکاندیناوی کشور سوئد و همان زن و شوهری بودند که جناب میرعباسی فرمودند و بعدها نویسندگان جدیدتر مانند هنینگ مانکل و یو نسبو ظهور کردند. آن‌ چه که باعث دیده شدن ادبیات اسکاندیناوی شد «دختری با خالکوبی اژدها» نوشته استیگ لارسن بود.  با این اثر نگاه‌ها به سمت ادبیات اسکاندیناوی جلب شد و یو نسبو و مانکل توانستند خودی نشان دهند. یو نسبو در پاسخ به این سوال که وامدار چه نویسنده‌ای است پاسخ می‌دهد؛ پر والو و اسیووال این سنت را پایه‌گذاری کردند و نویسندگان اسکاندیناو جرات پیدا کردند تا به این حوزه وارد شوند. ادبیات جنایی اسکاندیناو سیستمی متفاوت با نوع کلاسیک ژانر جنایی دارد. در داستان‌های کلاسیک دو بخش وجود دارد. در بخش اول جنایتی اتفاق می‌افتد و سپس کاراگاه ظاهر می‌شود و به دنبال کشف معمای قتل می‌رود اما در داستان‌های یو نسبو و نوآر همزمان با حضور کاراگاه و پلیس جنایت اتفاق می‌افتد.




کاوه میرعباسی: بحث بر سر تاثیرپذیری یو نسبو زیاد بوده است. اما یو نسبو خود را وامدار مایکل کانلی و کارگاه آثار او به نام هری بوش می‌داند.  به گفته خود یو نسبو شباهت‌هایی بین هری هوله و هری بوش وجود دارد.

مهرداد مراد: داستان‌های اسکاندیناوی سه ویژگی دارند که باعث شهرت شان شده است.  اولین آن زبانی ساده و قابل فهم به دور از هر گونه فرم روایی پیچیده است و اینکه این داستان‌ها برعکس سبک هارد بویلد آمریکایی که کاملا عینیت­‌گرا هستند، رگه­‌های نسبتا زیادی از ذهن‌گرایی دارند. دومین مورد این داستان‌ها، شخصیت‌پردازی آن‌هاست. هری هوله کاراگاهی پرکشش است و اینگونه کاراکترها در دنیا هویت‌سازی می‌کنند. ویژگی دیگر فضاسازی این رمان‌هاست. در آثار یو نسبو فضا طوری شرح داده می‌شود که خواننده کاملا به آن کشور و شهر اشراف می‌یابد. همچنین این بحث توجیه اقتصادی هم دارد و باعث جلب توریست به مکان‌های یاد شده می‌شود. کاراگاه‌ها در این داستان‌ها کاملا رئال‌اند و از مدل شخصیت ماورایی فیلیپ مارلو، مایک هامر و یا حتی پوآرو فاصله دارند. خواننده با این کاراگاه‌ها به

مهرداد مراد: نویسنده باید پژوهش کند و تمام ژانرها و زیرژانرهای آن را بشناسد و تنها با خواندن چند کتاب پلیسی نمی‌توان پلیسی‌نویس شد.

آسانی  همذات‌پنداری می‌کند.

کاوه میرعباسی:  اگر بخواهیم با توجه به  مولفه‌های رمان‌ها یو نسبو آن را در  ژانر خاصی از ادبیات پلیسی طبقه بندی کنیم باید بگوییم که هر یازده رمان یو نسبو که قهرمان آن‌ها هری هوله هستند، همه شان در زیرژانر تریلر- معمایی قرار می‌گیرند. ما تریلر به عنوان رمان حادثه‌ای داریم و خیلی از تریلرها هستند که عنصر معما را ندارند. هر یازده رمان هری هوله عنصر معما را دارند، عناصری مانند مظنونین کاذب در رمان‌های هری هوله یافت می شوند. خواننده معمولا بارها در حدس اینکه قاتل چه کسی است،‌ رودست می‌خورد. این آثار خیلی هم پرتحرک‌اند. هیچکاک همیشه معتقد بود مردم به فیلمی علاقه‌مندند که روند آن شبیه رولر کاستر ـ ترن هوایی شهر بازی - باشد. این حالت نفس‌گیر و وقفه‌های هیجان انگیز در آثار یو نسبو هم وجود دارد.

یکی از ویژگی‌های دیگری که به طور مشخص در ادبیات جنایی اسکاندیناو به  چشم می‌خورد بحث خانواده است. کاراگاه‌هایی مانند والاندر و هری هوله دارای خانواده مشخص و روابط معمول هستند که در نوع کلاسیک وجود ندارد. همچنین  از شرلوک هولمز به بعد کاراگاهان یک دشمن قدر داشته‌اند نظیر پرفسور موریاتی در ماجراهای هولمز ؛ در داستان‌های جان لوکاره هم «کارلا» به عنوان حریف هم زور «جورج اسمایلی» حضور دارد. در رمان‌های نسبو هم به «پرنس » برمی‌خوریم که  دشمن مهیب هری هوله به شمار می‌آید و در پنج شش رمان هری هوله با چنین دشمنانی برمی‌خوریم که وجه شباهت آثاریو نسبو با رمان‌های کلاسیک است. نکته مهم آثار یو نسبو این است که در هشت رمان از یازده رمان یو نسبو محوریت داستان قتل زنجیره‌ای است.

زهرا نی‌چین: در رمان «پسر» هم قتل‌ها به صورت زنجیره‌ای اتفاق می‌افتد و در خلال این قتل‌ها با پیشینه خانوادگی سنی آشنا می‌شویم. در روال داستان می‌بینیم که سُنی، شخصیت اصلی داستان به لحاظ شخصیتی تغییر می‌یابد. در آثار یو نسبو اگر بخواهیم به وجه نوآر آن اشاره بکنیم باید این وجه هیجان‌نمایی شخصیت‌ها را هم بیاوریم و همچنین بحث تغییری که در شخصیت‌ها رخ می‌دهد. به نظرم بحث روانشناسی را یو نسبو به طور مستقیم در آثارش مطرح نمی‌کند و به صورت غیرمستقیم کاری می‌کند که خواننده با شخصیت اصلی همذات‌پنداری کند. وظیفه نویسنده در رمان‌های پلیسی این است که جهان محسوس را به جهان معقول تبدیل کند و  این چیزی است که در آثار یو نسبو اتفاق می‌افتد.

مهرداد مراد: من به فضای نوآر داستانی یو نسبو می‌پردازم. ادبیات سیاه از میان گذر جامعه سنتی به سوی مدرنیته سر برآورد و رشد کرد. رمان‌های سیاه انعکاسی بودند از توسعه جامعه شهری، هجوم مهاجرین، اختلاف طبقاتی شدید و از همه مهم­‌تر، باندهای جنایتکاری که در بحبوحه بحران اقتصادی، فعالیت‌های زیرزمینی و روزمینی داشتند و بر آتش تنش‌های اجتماعی دامن می‌زدند. نویسندگان در پی نشان دادن فساد اجتماعی و فساد اقتصادی بودند و یو نسبو هم در آثارش در پی نشان دادن همین چیزهاست. بر طبق آمارهایی که از کشورهای اسکاندیناوی داده می‌شود همیشه جزو زیباترین، ‌امن‌ترین و شادترین کشورها هستند اما زیرلایه‌های دیگری هم وجود دارد که در این داستان‌ها برملا می‌شود. یو نسبو در آثارش فسادهای اجتماعی را به طور گسترده‌تری نشان می‌دهد. در داستان‌های مربوط به قتل‌های زنجیره‌ای خود به خود داستان‌ها روانشناختی می‌شوند. خواننده باید هم به ذهن کاراگاه اشراف داشته باشد هم قاتل و شرح چگونه رسیدن این دو به هم در ادامه این داستان‌ها می‌آید.

در برخی از آثار یو نسبو به خصوص «پسر» بحث روانشناسی به طور پررنگی مطرح می‌شود. فلاش‌بک عنصر جدایی ناپذیر آثار یو نسبو است و به طور مشخص بیشتر این فلاش‌بک‌ها به دوره کودکی قهرمانان زده می‌شود که در رمان «پسر» این اتفاق به روشنی می افتد. در اینجا بحث روانشناسی فروید هم مطرح می‌شود. به طور کلی تا چه حد می‌توان فلاش‌بک‌های یو نسبو را به روانشناسی پیوند داد و سهم  علم روانشناسی در آثار یو نسبو چقدر است؟

کاوه میرعباسی: فلاش‌بک‌ها در رمان‌های یو نسبو دو کارکرد دارد: یو نسبو تاکید خاصی بر گذشته تاریخی و رویدادهای تاریخی مهم دارد. با رمان سوم «سینه سرخ» یو نسبو وارد فضای نروژ می‌شود. و در پی گفتن این است که اعمال گذشته و گذشته دست بردار آدم نیستند. در «سینه سرخ» وقایع داستان به جنگ جهانی دوم برمی‌گردد. در آن زمان در نروژ عده‌ای بودند که با دولت آلمان همکاری کردند و به نیروهای اس‌اس پیوستند که برخی از فلاش‌بک‌های رمان به این زمان برمی گردد و همچنین برخی از فلاش‌بک‌ها به جنگ استالینگراد و بخشی مربوط به وین و بمباران هامبورگ مربوط می‌شوند. در هر کدام از آن‌ها هم سرنخی از حل معما وجود دارد. ساختارهای معمایی یو نسبو هم خیلی پیچیده‌اند هم استادانه طراحی شده‌اند. و او این اطلاعات را خارج از کلیشه‌ها و قواعد رایج داستان معمایی به کار می‌برد و این‌ها را با عناصر دیگری تلفیق می‌کند. وقتی صحبت از دیدگاه اجتماعی یو نسبو می‌کنیم می توانیم از «سوسک‌ها» مثال بیاوریم؛  در رمان «سوسک‌ها» قتلی در عشرتکده‌ای رخ می‌دهد و در این جا تعدادی از نهادهای مهم اجتماعی زیر سوال می‌رود و هری هوله در صورت برملاکردن راز قتل تهدید می‌شود. در اثر « نجات‌بخش» شروع داستان به گذشته برمی‌گردد. دختر چهارده‌ساله‌ای در کمپی متعلق به ارتش رستگاری مورد تجاوز قرار می‌گیرد و این مساله لاپوشانی می‌شود تا آبروی کلیسا محفوظ بماند. فسادهایی که در اینجا مطرح می‌شود اغلب ریشه در گذشته دارند و عملکرد دیگرش این است که بر گذشته تاریخی نروژ و اروپا نوری روشنی بخش می تاباند.

زهرا نی‌چین: ما می‌توانیم با توجه به این بحث‌ها یو نسبو را به عنوان طراح یک معما هم در نظر بگیریم. یو نسبو ماجراهایی را در «پسر» به صورت پراکنده نقل می‌کند و به نوعی به تاریخی از جنگ جهانی اشاره می‌کند. نامه‌های پایانی داستان وقایع را در ذهن سنی متحول می‌کند و فلاش‌بک‌هایی که از ذهن سیمون به دوران رفاقت با پدر سنی زده می شود به همان وجه گذشته نگری یو نسبو برمی‌گردد.

سُنی در این رمان یک آدم سایکوپت و ضداجتماعی نیست. سنی شخصیتی محبوب در این داستان است. اگر که بخواهیم بخش روان شناختی و ریشه شناختی فروید را در اینجا مطرح کنیم در اعمال  سنی هنگام ارتکاب قتل‌ها می‌توانیم رگه هایی از آن را ببینیم.

مهرداد مراد: کلا بحث روان‌شناسی بیشتر در داستان‌های جنایی هویدا می­‌شود تا پلیسی. در قتل‌های زنجیره‌ای همیشه ریشه‌های روان‌شناسی وجود دارد اما با قطعیت نمی‌توان داستان های یو نسبو را روان‌شناسی خواند.

کاوه میرعباسی: درباره شخصیت

زهرا نی‌چین: وظیفه نویسنده در رمان‌های پلیسی این است که جهان محسوس را به جهان معقول تبدیل کند و این چیزی است که در آثار یو نسبو اتفاق می‌افتد.

هری هوله می توان گفت،‌ متولد 1965، قدبلند و ورزیده، گرایش شدید به الکل،‌ انسان بسیار حساس و دارای روش‌های نامتعارف که او را شبیه  کاراگاهان نوآر امریکایی می‌کند. رابطه او با پدرش رابطه‌ای فرویدی است. همواره پرسوناژهای مختلفی در مقابل هری هوله قرار می‌گیرند. در رمان «شیر کوهی » شاهد این هستیم که  پدر هری هوله بیماری لاعلاجی دارد و قصد اتانازی داشته و هری هوله در ملاقاتش  با قاتلی که به نام  آدم‌برفی شناخته می‌شود  و در عین حال یادآور هانی‌بال لکتر است، سعی می‌کند از عذاب وجدانی که از مرگ پدر دارد، برهد و برای جبران این ندامت به درخواست آدم برفی که از عذاب وجدان رنج می‌برد،‌ او را می‌کشد. در حقیقت کاری که برای پدرش نکرده را برای آدم‌برفی انجام می‌دهد.

مسائل روان‌شناسی را در روابط عاطفی هری هوله هم می‌توان دید و این مساله به ویژگی دیگر ادبیات اسکاندیناوی که خانواده‌دار بودن است برمی گردد.

آخرین سوال این میزگرد درباره این است که چرا ادبیات پلیسی و جنایی در ایران پا نگرفته و چرا ما در ادبیات خود جنایی نویس معروفی نداریم که برای اقشار مختلف جامعه شناخته شده باشد؟

مهرداد مراد: جنایی‌نویسی بر خلاف تصور خیلی ها نیازمند مطالعه و تحقیق بسیاری است. نویسنده باید پژوهش کند و تمام ژانرها و زیرژانرهای آن را بشناسد و تنها با خواندن چند کتاب پلیسی نمی‌توان پلیسی‌نویس شد. چرا که در این صورت، این رمان‌ها به خلق کاراکترهای تکراری مانند پوآرو و ... می‌انجامد. یکی از کارهایی که جنایی‌نویس‌های اسکاندیناو مانند یو نسبو انجام داده‌اند این است که ژانرها را با هم تلفیق کرده اند. یو نسبو تاریخ را در هم تنیده و کاراگاهی رئال به نام هری هوله به وجود آورده که شبیه هیچ کاراگاه دیگری نیست و مورد مشابه ندارد.  یک نویسنده برای اینکه یک جنایی‌نویس موفق شود  باید تمام ژانرها را مطالعه کند،‌ در درجه دوم از هر ژانری چند کتاب بخواند و سازوکارهای پلیس ایران را بداند و بعد از تلفیق آن‌ها برای خود شخصیت بسازد. اینکه نویسندگان اسکاندیناو جهانی شده‌اند به حمایت‌های رسانه‌ای از آن‌ها هم برمی‌گردد. مساله زبان هم اینجا مطرح است و ما باید زبان خودمان را بین‌المللی کنیم تا بتوانیم آن را به دنیا عرضه کنیم. از زمان انقلاب به بعد، رمان ژانر توسط جامعه ادبی حاکم در آن زمان خفه شد. چندی پیش در یک کتابفروشی بودم که صاحبش کتاب «فیل در تاریکی» را به عنوان بهترین و اولین و آخرین رمان پلیسی ماقبل انقلاب معرفی کرد. وقتی به او گفتم که نویسندگان پلیسی دیگری هم بودند، خیلی راحت به آنها توهین کرد. مشکل این برخوردها در  اینجاست که آنها قواعد رمان ژانر را با معیارهای رمان مدرن و نخبه پسند امروزی می‌سنجند. من سال 1391 اولین رمان خودم را نوشتم و به نظرم نوشتن چنان رمانی در آن زمان جرات می‌خواست.

کاوه میرعباسی: من رمان خودم - «سین مثل سودابه » را سال 1386  به ناشر سپردم ولی  1393 چاپ شد.   درباره این سوال باید بگویم که علت موفقیت نویسندگان اسکاندیناو این است که به قواعد این ژانر کاملا آگاهند و مطالعات زیادی در آن داشته‌اند.
به عنوان مثال من خودم برای نوشتن تز دکترایم که موضوع آن سوسپانس با تکیه بر اقتباس‌های سینمایی از آثار پاتریسیا های‌اسمیت بود وقتی به استاد راهنمایم مراجعه کردم،‌ او به من یک کتاب‌نامه  داد از 300 عنوان کتاب  بنیادین ادبیات پلیسی. من در آنجا به طور سیستماتیک روند تحول ادبیات پلیسی را مطالعه کردم. در سال های اخیر هم  به برکت دانلود کتاب‌های روز و مطالعه آن‌ها و تحقیقات اینترنتی با ادبیات روز پلیسی جهان آشنا شدم.  حاصل آن مجموعه پلیسی است که در حال انتشار آن هستیم. هنری که این نویسندگان دارند این است که آن‌ها بومی‌سازی می‌کنند. یک  دیالکتیکی در ادبیات ژانر وجود دارد که  باید بر پایه آشنایی زدایی و آشنایی زایی انجام بگیرد تا ادبیات ژانر در آن کشور تولید شود. این دو کاری است که اسکاندیناوها به خوبی انجام می دهند و باعث شده که ادبیات جنایی اسکاندیناو رایحه خودش را داشته باشد و به عنوان یک صدای تازه مطرح شود.

اخیرا خانمی اهل عربستان صعودی رمانی به نام «طوق کبوتر» نوشته که به چند زبان هم ترجمه شده و وقایع آن در کشور عربستان می‌گذرد. این رمان‌ها هواخواه دارند اما نویسنده باید دغدغه ادبیات پلیسی و شناخت کامل از این ژانر داشته باشد و کار تقلیدی انجام ندهد و یک حرف تازه بزند.
یک مساله هم به خوانندگان ما برمی گردد که باید  آمادگی پذیرش نوآوری را داشته باشد و این چیزی است من در میان خوانندگان ایرانی کمتر می‌بینم.
 
مهرداد مراد: من رمان «الفبای مرگ» را دقیقا بر اساس استاندارد جهانی نوشتم.  در ادبیات اسکاندیناو فقط دو نفر مانند پر والو و اسیووال وجود داشتند که باعث شدند پنج کشور جنایی‌نویس شوند و البته در این راه، حمایت رسانه‌ها و ناشران هم وجود داشت اما چنین فضایی اینجا وجود ندارد و کمتر نویسنده‌ای به این حوزه وارد می‌شود.


زهرا نی‌چین

کاوه میرعباسی: : ادبیات پلیسی بسیار طیف گسترده‌ای دارد که باید در میان خوانندگان جا بیفتد تا کم‌کم از آن استقبال شود.

زهرا نی چین: مساله دیگری که اینجا مطرح می‌شود این است که در کشورهای دیگر  از شخصیت پلیس و کاراگاه به نوعی تقدس‌زدایی شده اما در اینجا به این شکل نیست و  در پرداخت این شخصیت‌ها نویسندگان ما با نوعی محدودیت روبه‌رو هستند.

مهرداد مراد: این ذهنیت از سریال‌های پلیسی صدا و سیما به وجود آمده است که با ترفندهای تاریخی قابل رفع و رجوع است. به طور مثال می‌توان از پلیسی استفاده کرد که در زمان شاه زندگی می‌کند.

کاوه میرعباسی: من تمام امیدم به نسل جدید است. ادبیات فانتزی که در غرب بازار خوبی دارد در ایران هم که ترجمه می‌شود بسیار خواننده دارد اما به عنوان مثال مجموعه ژانری که  نشر ققنوس درآورد،‌ موفقیتی نداشت.




کاوه میر عباسی: مثلا در رمان خانم ضحی کاظمی پیرنگ داستان برای نوجوانان است اما زبان داستان برای  نوجوان اندکی دشوار است . روی‌هم رفته  مرا یاد رمان‌هایی که در زمان کودکی خوانده بودم،‌ می‌انداخت و پرسوناژها به گونه‌ای بودند که توانایی جذب مخاطب بزرگسال را نداشتند.

مهرداد مراد: بله گلشیری در این حوزه خوب عمل کرده اما  مساله این است که مخاطبان به عنوان مثال نشر ققنوس ژانرخوان نیستند.

کاوه میرعباسی: بله اینکه هم رمان «دالان بهشت» منتشر کنی هم رمان ژانر واقعا جوردر نمی‌آید.

مهرداد مراد: در جهانی‌شدن نویسنده‌ای مانند یو نسبو حمایت بسیار موثر بوده و نروژی‌ها بسیار او را دوست دارند.

کاوه میرعباسی: : اقتباس‌های سینمایی هم که از آثار یو نسبو به خصوص «آدم برفی» شد در جهانی شدن این نویسنده بسیار موثر بود و اثارش به بیش از 50 زبان زنده دنیا ترجمه شده اند.