چه کسی اولین کتاب درسی کودکان را نوشت؟

فردا در تقویم رسمی کشورمان روز ادبیات کودک و نوجوان نام گرفته است؛ روزی که البته به نام‌های بزرگ بی شماری گره خورده است و باید گفت بسیاری از بزرگان ادبیات کشورمان عمرشان را پای خلق و نگارش کتاب‌ها و متن‌های مناسب برای این گروه‌های سنی گذاشته‌اند. هر چند چندان که باید به این بخش از ادبیات توجهی نشان داده نمی‌شود و در مقایسه با ادبیات بزرگسال با توجه کمتری روبه روست، اما بزرگ‌ترین مسئولیت را در عرصه کتابخوانی همین بخش از ادبیات، بر عهده دارد. چرا که می‌تواند کودکان و نوجوانانی کتابخوان و کتاب‌دوست بار بیاورد، هر چند همه این مسئولیت مهم بر عهده‌اش نیست، اما خواه ناخواه در این عرصه تاثیرگذار است و می‌تواند گام‌های بلندی را هم بردارد.

بسیاری زنده‌یاد مهدی آذر یزدی را با کتاب‌های دوست داشتنی «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» پدر ادبیات کودک و نوجوان در ایران می‌نامند و از این نویسنده فقید هر از گاهی و به بهانه‌ای یاد می‌شود، اما شاید کمتر کسی با نویسنده اولین کتاب درسی برای کودکان در ایران آشنا باشد.

این نویسنده را بیش از چیزی با شعر دوران کودکی‌مان می‌شناسیم؛ «من یار مهربانم/ دانا و خوش بیانم...». با همین دو سطر کوتاه حالا شما هم می‌دانید از چه کسی حرف می‌زنم؛ عباس یمینی شریف، نویسنده، مترجم و شاعر ایرانی که اولین نویسنده کتاب درسی کودکان ایران است، با زحمت‌های او بود که کودکان ایرانی توانستند متونی امروزی برای خواندن داشته باشند و دیگر در مدرسه‌ها متون دشوار کلاسیک را نخوانند.

پیکار با بی‌سوادی

زنده‌یاد یمینی شریف، آموزگار بسیار خوبی هم بوده و همین موضوع به او کمک می‌کند تا بتواند در این راه موثرتر عمل کرده و با شناخت دقیق از کودکان برای آنها کتابی را بنویسد. یمینی شریف در تیرماه سال ۱۳۳۴ با کمک همسرش توراندخت مقومی تهرانی مجوز تاسیس دبستان پسرانه روش نو را از وزارت فرهنگ گرفت. کتاب کلاس اول ابتدایی تألیف او به کتاب «دارا و آذر» معروف است و سال‌ها اولین کتاب آموزشی کودکان ایران در مدرسه بود. همچنین او به نگارش کتاب سوادآموزی به بزرگسالان برای کلاس‌های پیکار با بی‌سوادی پرداخت. عباس یمینی شریف از بنیانگذاران شورای کتاب کودک نیز بود. بیش از 30 اثر شعر و داستان او در دوران حیاتش به چاپ رسید و برنده جوایز متعددی در زمینه ادبیات کودکان شد. او پس از نیم سده فعالیت برای کودکان در ۲۸ آذر ۱۳۶۸ به سبب بیماری درگذشت.

سخت و جانفرسا در مسیر ادبیات کودک

شهرام اقبال‌زاده درباره یمینی شریف می‌گوید: این نویسنده در دو سطح کارهای بزرگی برای کودکان این سرزمین کرد؛ یکی در سطح آموزش و پرورش و دیگری در شعر کودک و نوجوان و به معنای عام ادبیات این گروه سنی.

این مترجم اظهار می‌کند: آن‌طور که زنده‌یاد یمینی شریف در خاطرات خود بیان کرده است، نبودن ادبیات کودک باعث می‌شده خوانش متون ادبی کهن برای کودکان علاقه‌مند به یادگیری آن دوره سخت و جانفرسا باشد، از این رو این نویسنده وارد عرصه می‌شود و کتابی را می‌نویسد تا بچه‌ها بتوانند آن را به راحتی بخوانند و خواندن و نوشتن یاد بگیرند. او به آموزش و پرورش نوین معتقد بود و برای تحقق آن هم بسیار تلاش کرد. اما او مانند هر شخص تاثیرگذار دیگری با انتقاداتی هم روبه‌رو بوده است. اقبال‌زاده در این باره می‌گوید: عباس یمینی شریف در تکمیل فعالیت‌های خود در حوزه آموزش و پرورش نوین به بحث شعر و ادبیات کودک توجه ویژه‌ای داشت. اگرچه برخی از آثار او توسط بهرنگی و کیانوش مورد نقد قرار گرفته‌اند و نگاه او به شعر نگاهی بر اساس آموزش و پرورش بود که باعث می‌شد در بسیاری از موارد زیباشناسی اثر فدای بحث آموزش آن شود ولی این فعالیت‌ها در آن مقطع زمانی که ادبیات کودک هنوز محل اعرابی نداشت، ارزنده بود. او تأکید کرد: فعالیت‌های عباس یمنی شریف را همگان باور دارند و به پیشکسوتی او در حیطه ادبیات کودک و نوجوان مهر تائید می‌زنند، چرا که او کسی بود که در زمره پایه‌گذاران شورای کتاب کودک بود و به این باور تاکید داشت که آموزش و پرورش رسمی به تنهایی برای علاقه‌مند کردن کودکان به کتاب و کتابخوانی کفایت نمی‌کند.

شاعر فرزندان ایران

عباس یمینی شریف را می‌توان اولین شاعر کودک در ایران دانست. او جز شعر کودکانه نسروده و جز به کودک فکر نکرد. او خود در این‌باره می‌گوید: 50 سال پیش که به سرودن شعر برای کودکان و نوجوانان پرداختم، کس دیگری به نام شاعر کودکان وجود نداشت. تنها چند شاعر مانند ایرج میرزا، یحیی دولت‌آبادی، مهدی قلی خان هدایت، ملک‌الشعرای بهار، حبیب یغمایی، پروین اعتصامی، گل گلاب و یکی دو تن دیگر چند شعری برای کودکان سروده بودند.

شعرهای کودکانه عباس یمینی شریف نقطه عطفی در شعر کودکانه ایران است، زیرا او علاوه بر سرودن شعر برای کودکان،‌ دارای نظریه و به تعبیری تئوری شعر، بود. همه کسانی که از سال ۱۳۲۲ تا امروز به مدرسه رفته و می‌روند، یک یا چند شعر از یمینی شریف را خوانده‌اند.

ماندگار‌ترین شعری را که تا کنون بارها و بارها خوانده‌ایم:

ما گل‌های خندانیم

فرزندان ایرانیم

ایران پاک خود را

مانند جان می‌دانیم

ما باید دانا باشیم

هشیار و بینا باشیم

از بهر حفظ ایران

باید توانا باشیم

آباد باش ای ایران

آزاد باش ای ایران

از ما فرزندان خود

دلشاد باش ای ایران

زینب مرتضایی‌فرد