ترانه‌های فولکلوری که ستارخان را قهرمان زنان و مردان کرد

«تبریز مه‌آلود» سرآغاز رمان تاریخی در ادبیات آذربایجان

 

تاریخ انتشار : جمعه ۲۵ آبان ۱۳۹۷ ساعت ۰۹:۰۰

 

 

«تبریز مه‌آلود» (نوشته محمدسعید ارذوباری- ترجمه رحیم رئیس‌نیا) را سرآغاز رمان تاریخی در ادبیات آذربایجان به شمار می‌رود. مهم‌ترین ویژگی این رمان را وجه تاریخی و بازتاب زیست و مبارزه مردم رنجبر در دل این روایت داستانی - تاریخی دانسته‌اند.

 

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- نسیم خلیلی: سال‌ها پیش مردی در روستای کوچکی آن سوی رود ارس - که امروزه در محدوده جمهوری آذربایجان است - متولد شد که تاریخ مبارزه آزادی‌خواهانه مشروطیت را در سوی دیگر رودخانه نوشت، «تبریز مه‌آلود» را که می‌گویند سرآغاز رمان تاریخی در ادبیات آذربایجان به شمار می‌رود. مهم‌ترین ویژگی این رمان را وجه تاریخی و بازتاب زیست و مبارزه مردم رنجبر در دل این روایت داستانی - تاریخی دانسته‌اند مثلا محمدعارف داداش‌زاده - از منتقدان ادبیات داستانی آذربایجان - درباره آن نوشته‌ است که «قهرمانان مثبت رمان و در راس آنها ستارخان، قهرمانانی هستند فعال و کارساز. چهره قهرمان یاغی برآمده از میان خلق و رهبری‌کننده خلق را نخستین بار تبریز مه‌آلود به ادبیات‌مان آورد. در این رمان قدرت انقلابی توده‌های زحمتکش و نقش تاریخی مثبت آنها انعکاس یافته‌است.»


وقتی قهرمان تاریخ، قهرمان رمان تاریخی می‌شود
سخن از محمد‌سعید اردوبادی است که قصه تپنده مبارزه‌ مشروطه را در ایران، با خاطراتش از مبارزه کوچک‌تری در زادگاه خودش آغاز می‌کند؛ قیام چوپان‌ها یا چنانچه در تاریخ ثبت شده‌ است، «چوپانلار عصیانی»، این خاطرات در واقع تاریخ مردم است، مردم فرودستی که به قیام چوپان‌های اندوهگینی تعلق داشتند که بعدها در قالب قیام ستارخان باز‌آفرینی شد و حیاتش را در جغرافیایی دیگر ادامه داد. برای مردم قفقاز و قره‌داغ و از جمله محمدسعید، قصه آزادی‌خواهی مشروطه‌طلبان ایرانی، قصه‌ای سراسر امید و زندگی بود از این رو که آنان نیز با مرور خاطرات چوپان‌ها، در سایه رنج‌های خویش، به مفاهیمی همچون آزادی و حب وطن فراوان می‌اندیشیدند و مخصوصا قیام مشروطه ایران را یک رویارویی انگیزه بخش در برابر روسیه تزاری می‌دیدند، درست در اوج روزهایی که قفقاز تحت سلطه شدید روسیه بود.

اردوبادی اخبار مبارزه مشروطه و افت و خیزهایش را در ایران به فراوانی دنبال می‌کرد و با نثر و لحنی مملو از عواطف عمیق انسانی و با طنینی دلگرم‌کننده در مقالاتی که در این‌باره در نشریات قفقاز منتشر می‌کرد، با مردم ایران به گفت‌وگو می‌نشست: «روزی می‌آید که وطنتان صورت یک گلزار معرفت را به خود می‌گیرد. اینک آن روز نزدیک می‌شود! با خون مقدس فرزندان جان‌باخته شما در راه حریت، گل‌های حریت و مساوات در ایران چهره‌گشای مسرت می‌شود. اکنون دیگر زمان ابراز دلتنگی از جفای مشتی خوانین مستبد نیست. اکنون وقت به دنیا آوردن و پروردن فرزندان بافرهنگ و حریت‌پرست است.»

و باز در مقاله‌ای دیگر که در روزنامه‌ای به نام صدا منتشر می‌شود، با لحنی محکم‌تر ایرانیان را برای تداوم مبارزه تهییج می‌کند، گویی می‌کوشد در جانفشانی آزادیخواهان ایرانی، آرزوهای خود را ببیند که شکوفه می‌دهند که اگر ایرانیان مبارزه را به استبداد ببازند این شکوفه‌ها پرپر خواهند شد: «ایرانی‌ها انسان‌هایی هستند تلخی اسارت و استبداد چشیده. ایرانی‌ها خوب می‌دانند که در هر روز با هزار خنجر پاره‌پاره شدن خیلی شیرین‌تر از اسارت است. صریح‌تر بگویم بهتر آنکه به جای بربادرفتن عرض و ناموس، سر و تن با خنجرها مثله شود. کسب ناموس ملی برای هرکس و از آن جمله ایرانیان فرض است.»

اما از این مقالات که کارنامه فکری درخشانی برای نویسنده تبریز مه‌آلود ساخته، اگر بگذریم باید اذعان کنیم که تبلور این رویکردهای متهورانه بیش از هر مقاله‌ای در پردازش رمان تبریز مه‌آلود بازتاب پیدا کرده‌ است، آنجاست که قهرمانان تاریخی در همان نقش و با همان جنگندگی شورمندانه و آرمان‌گرایانه‌ای ظاهر می‌شوند که روزنامه‌نگار آن سوی ارس، در ذهن و جان و مقالاتش بدان دل داده بود و به این ترتیب است که به تعبیر فریده وزیرووا، یکی دیگر از منتقدان ادبیات داستانی آذربایجان، «قهرمانان، به ویژه چهره‌های بدیع شخصیت‌های تاریخی برجسته‌ترین دستاورد رمان است.

چهره‌های ستارخان، قهرمان محبوبی که در پرتو فداکاری در راس جنبش مسلحانه مردمی قرار گرفته، رفیق و همرزم او باقرخان، علی‌مسیو، انقلابی بی باک و مدبر، امیرحشمت و دیگران با مهارت ترسیم شده است. گذشته از اینها نویسنده چهره ده‌ها انقلابی گمنام اعم از مرد و زن و نیز ضدانقلابیون معروف و نامعروف و عناصر منفی و... را نیز تصویر کرده‌است.» که این آخری هم باز می‌تواند بازتابی باشد از خدمت غیرقابل کتمانی که اردوبادی به تاریخ مردم کرده‌ است.

شربت جام انقلاب را نوشیدم
نخستین بازتاب‌های قهرمان روایت - ستارخان قره‌داغی - بر زبان یک درشکه ران پیر، که اسمش نوروز است، در قصه منعکس می‌شود شاید از این رو که نویسنده تلویحا می‌خواهد نقش نمادین قهرمانان را در تار و پود زیست و معیشت مردم خرده‌پا به مخاطبانش نشان دهد، کوششی که به روشنی همان رهیافتی است که درباره تاریخ از پایین، تاریخ فرودستان در گستره تاریخ‌نگاری پیشتاز سراغ داریم:
«درشکه‌ران‌مان نوروز ترانه‌ای را که درباره ستارخان سروده شده بود به آهنگی مخصوص می‌خواند و دخترها (دو دختر روس مسافر به ایران) در زیر و بم ترانه شرقی جذب شده بودند: ستارخان‌ام، پسر حسن‌خان/ فرزند جوان انقلاب بزرگ/سلاح برگرفتم و از جان خود گذشتم/شربت جام انقلاب را نوشیدم/ هفت-هشت رفیق جوانمرد نیز یافتم/ بر اسب کهر سوارشده، به سنگر تاختم/ اردوها پراکندم و فوج‌ها آشفتم/ و تبریز را سراسر درنوردیدم/ امیرخیز، خیابان، لیل‌آباد سرخاب/ ششکلان، مارالان، شتربان، اهراب/ ستارخان پسر حسن‌خان گوید/ضرب شستم را تعریف می‌کند»



اگر به یاد بیاوریم که ستارخان فرزند یک بزاز دوره‌گرد بوده‌ است که از تبریز پارچه می‌خرید و در دهات ارسباران می‌فروخت و در نتیجه زندگی‌اش همچون دیگر رنجبران هم‌روزگارش به سختی و فقر و فاقه می‌گذشت، بیشتر قادر به درک اهمیت مردم در این روایت و همچنین  محوریت ستارخان به عنوان قهرمان موردپسند رنجبران خواهیم بود؛ رضا براهنی درباره وجه اجتماعی و مردمی‌ای که نهضت مشروطیت در تاریخ و تاریخ‌نگاری آفریده‌ است، تحلیل تامل‌برانگیزی دارد؛ او در کتاب «طلا در مس‌‌» در این زمینه می‌نویسد: «نهضت مشروطیت انبار باروتی بود در مرز پوسیدگی، و موقعی که منفجر شد ارکان تحجر فکری را اگر نه به کلی، از خیلی لحاظ‌ها نابود کرد. بزرگترین تاثیر مشروطیت، در جهت اجتماعی بود... مشروطیت حادثه‌ای بود تا مردم ایران، ظرفیت قرن‌ها پنهان‌مانده اجتماعی خود را کشف کنند، و انسانی که سرش را می‌انداخت به پایین و به کسب و کار خود ادامه می‌داد فهمید که در نهاد او چیزی به عنوان ظرفیت اجتماعی وجود دارد.

مشروطیت به فردی که در طول قرون، آگاهی درستی به چگونگی از بین بردن معضلات اجتماعی حیات خود نداشت، آموخت که دست روی قلب خود بگذارد و بداند که چیزی اجتماعی در آن می‌تپد و چیزی اجتماعی از مرکز قلب به سوی تمام بدن، درون خون و گلبول‌های خون، جریان پیدا می‌کند و از فرق سر تا نوک پا را از حرارت وصف‌ناپذیری سرشار می‌کند. این حرارت از یک دلال اسب، ستارخان می‌سازد، چرا که آن دلال اسب، چیزی اجتماعی که از دینامیسم تاریخی برخوردار است در وجود خود پیدا می‌کند و برای پرکردن آن ظرفیت اجتماعی، تفنگ دینامیسم در دست می‌گیرد.»

اما بازگردیم به روایت درشکه‌ران قصه تبریز مه‌آلود که با گفت ,گوی راوی با دو دختر کنجکاو درباره قهرمان ترانه فولکلور ادامه پیدا می‌کند و زمینه را برای شناخت مخاطب از قهرمان قصه بیش از پیش هموار می‌سازد: «همچنان که درشکه‌چی از دلاوری‌ها و پیروزی‌های ستارخان می‌خواند، من برای دخترها ترجمه می‌کردم. نینا که با علاقه‌مندی گوش می‌کرد، سرانجام پرسید: -آیا این درست است که ستارخان سازمان رزمنده بر ضد حکومت را با شرکت هفت-هشت نفر تشکیل داده‌است؟ نینا در حالی که این سخنان را بر لب داشت، خصوصیات ظریف جوانی در چشمانش می‌درخشید. من سخنان دیگری درباره ستارخان گفتم: -او با جسارت بی‌مانندی عرض‌اندام کرد. با نیرویی اندک به میدان آمد، اما بعدا خیلی‌ها در اطراف او گرد آمدند. عناصر ناراضی از حکومت هم به او پیوسته بر ضد حکومت به مبارزه پرداختند.»

اما آنچه در روایت بیش از هر داده‌ای روشن و پررنگ است، همان ترانه‌های فولکلوری است که مردم ساده کوی و برزن زمزمه می‌کرده‌اند شاید همانند تاریخی موازی با تاریخ رسمی روزگار، اشعاری که نویسنده تبریز مه‌آلود با مکتوب کردن آنها خدمت بزرگی به این شعبه از تاریخ‌نگاری - تاریخ مردم- کرده‌ است وجود این ترانه‌ها همان چیزی است که می‌تواند موید نظریاتی باشد که درباره نقش رنجبران ناآگاه و اندوهگین در پیشبرد جنبش مشروطیت نوشته شده‌ است.




مثلا احمد کسروی با حیرت از این تحرک توده‌های مردم که از آنها تحت عنوان بی‌چیزان نام می برد، سخن می‌گوید و در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» می‌نویسد: «چون شور و خروش دراز کشیده‌ بود کم‌کم رشته از دست خردمندان بیرون رفته به دست آشوبگران می‌افتاد، و کم‌کم برخی نابسامانی‌ها پدیدار می‌گردید. شگفت است که باربران و اینگونه بی‌چیزان از پیش‌آمد لذت می بردند و با آنکه در نتیجه نبودن بازار بی‌کار و بی پول می‌ماندند با سختی زندگانی ساخته بازشدن بازارها را نمی‌خواستند. اینان معنی قانون اساسی را نمی‌دانستند و با این همه در طلبیدن آن، پافشاری می‌نمودند.»

این پافشاری در تبریز مه‌آلود و آنچه از فولکلوریک مردم ثبت می‌کند، داده‌های عمیق‌تری درباره این بی‌چیزان ارایه می‌کند مثلا از دل این داده‌ها می‌توان به روشنی نگرش مردم جامعه وقت را درباره شاه مملکت بازجست، شاهی که در فلسفه سلطنت، سال‌ها به سان سایه خداوند ستوده می‌شد اکنون از دریچه نگاه توده‌های رنجبران اجتماع، تا بدین‌پایه مفلوک و مغضوب تصویر می‌شود: «در تبریز انقلاب است / ممدلی بگیر بخواب / برو دنبال کمک / لحاف بکش بگیر بخواب / از انگلیس کمک بگیر / ممدلی بگیر بخواب / از روس‌ها قزاق بخواه / ممدلی بگیر بخواب / التماس کن به لیاخوف / ممدلی بگیر بخواب / در تبریز ستارخان هست / ممدلی بگیر بخواب / ممدلی بگیر بخواب / کنسول فرستد سالدات / بفروش تبریز به تهران / ممدلی بگیر بخواب»

چنانچه پیداست برای مردم در این روزها قهرمان ساده خودشان که کوچک و بزاز‌زاده اما متکی به پشتوانه مردم ستم‌کشیده بود به روشنی بر قدرت نمادین و دیرینه سایه خداوند بر زمین که همان سلطان قاجار باشد، برتری داشت، تبریز مه‌آلود با ثبت این اشعار نشان می‌دهد که در جهان در حال گذار، قهرمانان ساده بر صاحبان قدرت و مشروعیت‌های چندین صد‌ساله می‌تاختند تا زندگی و معیشت رنج‌آلود مردم محروم و غمگین را از بحران‌های بزرگ‌تر نجات دهند و تبریز مه‌آلود محمل بزرگ و فراخ همین تغییر جهان بینی‌ها و معرفت‌شناسی‌ها در میان بافت اجتماع ایرانی ست مستند‌تر از هر متن تاریخ‌نگارانه و مستدل‌تر از هر نظریه‌پردازی جامعه‌شناسانه‌ای.

نویسنده بعدتر روایت می‌کند که تاثیر این ترانه‌های فولکلور و عواطف شورمندانه نهفته در آن، در میان مردم و به ویژه زنان چنان بوده‌ است که حتی مصر بوده‌اند که مثلا با ستارخان و قهرمانان شبیه به او ازدواج کنند گویی به این ترتیب با جهان‌بینی ساده و محدود و خانگی خود می‌خواستند شکوه قهرمانان را به خانه‌های کوچک خودشان بکشانند: «زن‌ها انقلاب را خیلی دوست دارند. آنها رهبران انقلاب را آدم‌های خارق‌العاده‌ای به شمار می‌آورند. امروز نامه‌ای از یک بیوه‌زن دریافت داشته‌ام که همین نکته را اثبات می‌کند. ببین چه نوشته است: می‌دانم که شما چند زن دارید. این از نظر من عیبی ندارد. من یک زن بیوه هستم. مال و ثروت و دهات زیاد دارم. شما را هم ندیده‌ام. می‌دانم که قهرمان انقلاب هستید. من نام شما را با کمال امتنان قبول می‌کنم اگر شما هم قبول بکنید خودم را خوشبخت خواهم دانست.»

                         ستارخان - باقرخان

و به این ترتیب ستارخان نه تنها یک مرد قهرمان در دل مبارزات اجتماعی معرفی و تبیین می‌شود بلکه فراتر از آن نقش مثال‌زدنی مردی را به خود می‌گیرد که معشوقه‌گان را نیز به خود جذب می‌کند گویی در سیما و جان و روح او جاذبه‌ای اسرار‌آمیز نهفته که عاشقانه‌آفرین هم هست و از این روست که می‌توان با صراحت گفت که در تبریز مه‌آلود پاشنه بر مدار ستارخان می‌گردد و نویسنده گاه و بیگاه او را در سجایای اخلاقی از همقطارانش ممتاز می‌انگازد و مثلا درباره باقرخان می‌نویسد: «من به دقت گوش به سخنان باقرخان سپرده بودم. هیچ‌یک از خصوصیات او به خصوصیات ستارخان شباهت نداشت. ستارخان با دیگران مصلحت و مشورت می‌کرد. هرگز خود را از دیگران برتر نمی شمرد در حالی‌که باقرخان چنین نبود. او همه‌اش در پاسخ دیگران می‌گفت که ما همه‌چیز را می‌دانیم انگار پاسخ دیگری در چنته نداشت.»
محمد‌سعید اردوبادی
و به این ترتیب راوی تبریز مه‌آلود در قالب قصه‌ای تاریخ‌محور و روایت‌های تودرتویی از زندگی روزمره و زیست شرقی مردم تبریز، موقعیت اجتماعی شهری را به تصویر می‌کشد که دکتر مهدی ملک‌زاده در کتاب «تاریخ انقلاب مشروطیت»‌ درباره آن چنین نوشته است: «خوشبختانه در تبریز انقلاب در دست کسانی بود که می‌دانستند آزادی را با آتش و آهن باید حفظ کرد و با ناله و گریه و اظهار مظلومیت کردن و حرف‌های پوچ زدن دشمن بدخواه را که سرتاپا غرق اسلحه بود نمی‌توان از بین برد.»

کتاب‌های پرتکرار و تضمین بقا در صنعت نشر

 

تاریخ انتشار : سه شنبه ۳۰ مرداد ۱۳۹۷ ساعت ۰۹:۰۰

 

 

با بررسی جدول پرتکرارهای نشر در سال‌های اخیر، می‌توان فرایند حضور ناشران عمومی و شناخته شده در بازار کتاب را به وضوح دید؛ ناشرانی که توانسته‌اند نبض بازار را زیر انگشت بگیرند و ضمن رسیدن به توجیه و صرفه اقتصادی، در جامعه ذائقه‌سازی کنند.

 

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- هادی حسینی‌نژاد: مقایسه فهرست پرتکرارترین کتاب­های چاپ مجدد در سال‌های اخیر، می‌تواند نمای قابل توجهی از تغییرات و تحولات نشر کتاب و همینطور ذائقه مخاطبان به دست دهد. همچنین این فهرست‌ها می‌تواند دستمایه بررسی عملکرد ناشران؛ به تفکیک نشر خصوصی و نشر دولتی قرار گیرد. با این رویکرد، فهرست 30 کتاب پرتکرار در چهارماه نخست هشت سال اخیر در جداول مجزا، در این گزارش منتشر می‌شود که هر کدام با توضیحاتی همراه شده است.
 
1- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1390:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	جهاد اقتصادی	یوسف زهرا (س)	21	105,000
2	ادعیه و آداب حرمین شریفین در عمره مفرده با ترجمه فارسی	مشعر	18	90,000
3	مناسک مصور عمره مفرده	نشر مشعر	14	70,000
4	کاربردهای نماز	حضرت عباس (ع)	14	41,000
5	اجوبه الاستفتائات	پیام ‌عدالت	10	100,000
6	بابانظر: خاطرات شفاهی شهید محمدحسن نظرنژاد	شرکت انتشارات سوره مهر	9	22,500
7	زیارت عاشورا و دعای توسل به انضمام دعای عهد و دعا برای سلامتی امام زمان (عج)	بوکتاب--کامکار	7	35,000
8	موج فتنه: از جمل تا جنگ نرم	کانون اندیشه جوان	7	17,500
9	خاکهای نرم کوشک: خاطرات: خانواده و همرزمان شهید	ملک اعظم	7	21,000
10	شنام: خاطرات کیانوش گلزار راغب	شرکت انتشارات سوره مهر	6	15,000
11	ریحانه بهشتی، یا، فرزند صالح	نورالزهرا (س)	6	60,000
12	خاکهای نرم کوشک: خاطرات خانواده و همرزمان شهید	سعید عاکف	5	15,000
13	چند پیام از امام رضا (ع)	سبحان توس	5	25,000
14	مروری بر مجموعه‌ای از رفتارهای پسندیده اصول شهروندی در فرهنگ ایرانی	اشتیاق نور	5	25,000
15	کلیات مفاتیح الجنان با علامت وقف	علویون	5	8,000
16	مهتاب خین: انقلاب، کردستان و دفاع مقدس به روایت فرمانده حسین همدانی	فاتحان	5	15,000
17	مجموعه‌ی دروس عمومی (زبان انگلیسی - ادبیات فارسی - اندیشه و معارف اسلامی) ویژه کلیه‌ی رشته‌ها	مدرسان شریف	5	5,000
18	استاد عشق: نگاهی به زندگی و تلاش‌های پروفسور سیدمحمود حسابی پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران	وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات	5	19,000
19	دانسته‌ها و ندانسته‌های یک انقلاب	حدیث راه عشق	5	23,000
20	قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394 - 1390)	خرسندی	4	12,000
21	حفره‌ها: مجموعه شعر	نشر چشمه	4	4,800
22	زندگی به سبک روح‌الله: برشهایی از سیره‌ی خانوادگی امام روح‌ا... (ره)	الشمس	4	12,000
23	آیات و روایات دین و زندگی 2 و 3 و 4	قلم علم	4	8,000
24	بارداری آسان: اولین راهنمای جامع بارداری	ما دوتا	4	4,000
25	بحران بالا می‌گیرد: روایت ناآرامی‌های مناطق کردنشین کردستان - کرمانشاه - آذربایجان غربی	فاتحان	4	15,000
26	دینامیک ماشین	پوران پژوهش	4	6,000
27	نخل‌های مردابی	نسل نواندیش	4	8,000
28	دعای کمیل بن زیاد به انضمام زیارت امین‌الله: ترجمه‌ی خوانا و روان، علامت وقف و اعراب گذاری کامل	بوکتاب--کامکار	4	20,000
29	حدیث شریف کساء، زیارات آل یاسین و وارث، دعای فرج، آیه‌الکرسی و آیه‌ی "و ان یکاد"	بوکتاب--کامکار	4	20,000
30	دعای ندبه به انضمام دعا برای سلامتی امام زمان (عج)	بوکتاب--کامکار	4	20,000

 

 
چنانچه در جدول بالا مشخص است، کتاب‌های حوزه دین و یا سایر حوز‌ه‌های ارزشی مانند انقلاب و دفاع مقدس، عمده کتاب‌های پرتکرار در چهارماه نخست سال 1390 را تشکیل داد‌ه‌اند. همچنین حضور سه کتاب خاطره‌نوشت از ایام جنگ تحمیلی که عبارتند از «خاکهای نرم کوشک: خاطرات خانواده و همرزمان شهید»، «بابانظر: خاطرات شفاهی شهید محمدحسن نظرنژاد» و «شنام: خاطرات کیانوش گلزار راغب» قابل توجه است که اولی هفت بار با نشر ملک اعظم و پنج بار از سوی مولف بازنشر شده و دو کتاب بعدی از تولیدات سوره مهراست.

به‌جز این‌ها؛ کتاب «استاد عشق: نگاهی به زندگی و تلاش‌های پروفسور سیدمحمود حسابی پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران» از انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، «مجموعه‌ی دروس عمومی (زبان انگلیسی - ادبیات فارسی - اندیشه و معارف اسلامی) ویژه کلیه‌ی رشته‌ها» از مدرسان شریف و کتاب‌های کاربردی «دینامیک ماشین»، «بارداری آسان: اولین راهنمای جامع بارداری»، «قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394 - 1390)» از انواع قابل توجه دیگرند.

اما شاید مهمترین نکته در وارسی جدول پرترکرارهای چهارماه نخست سال 1390، حضور مجموعه شعر «حفره» سروده پرمخاطب گروس عبدالملکیان با نشر چشمه باشد که در جایگاه بیست‌ویکم قرار دارد. به‌جز چشمه، نام هیچ یک از ناشران خصوصی شناخته شده در جدول بالا دیده نمی‌شود. مساله میزان حضور ناشران عمومی بخش خصوص در فهرست پرتکرار‌ها که روند تغییرات آن را در جدول‌های بعدی پیگیری خواهیم کرد، یکی از موضوعات اصلی این گزارش به شمار می‌آید.
 
2- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1391:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	نورالدین پسر ایران: خاطرات سیدنورالدین عافی	شرکت انتشارات سوره مهر	20	50,000
2	مناسک مصور عمره مفرده	نشر مشعر	16	80,000
3	فارسی عمومی: درسنامه‌ دانشگاهی	سخن	15	33,000
4	مناسک عمره مفرده ویژه بانوان: مطابق با فتاوای حضرت آیه‌الله العظمی امام خمینی (س) با حواشی مراجع معظم تقلید دامت‌برکاتهم	نشر مشعر	15	75,000
5	اطلس نبردهای ماندگار: عملیات نیروهای زمینی در هشت سال دفاع مقدس: شهریورماه 1359 - مردادماه 1367	سوره سبز	13	26,000
6	پیش‌نیازهای ازدواج باید پاس شود (احراز شرایط اولیه ازدواج)	حدیث راه عشق	9	27,000
7	علم و ایمان در گفتگو با دانشمندان	موسسه فرهنگی مدرسه برهان	7	20,100
8	قیدار	نشر افق	7	25,000
9	گواهینامه بین‌المللی کاربری کامپیوتر ICDL-XP سطح یک	صفار--اشراقی	7	17,600
10	مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری	دانشگاه علم و صنعت ایران	7	10,000
11	مبانی و مدیریت فناوری اطلاعات	دانشگاه علم و صنعت ایران	7	7,000
12	دا: خاطرات سیده زهرا حسینی	سوره مهر	7	35,000
13	خاکهای نرم کوشک: خاطرات خانواده و همرزمان شهید	سعید عاکف	6	18,000
14	پایی که جاماند: یادداشت‌های روزانه سید ناصر حسینی‌پور از زندان‌های مخفی عراق	شرکت انتشارات سوره مهر	6	15,000
15	ریحانه بهشتی، یا، فرزند صالح	نورالزهرا (س)	6	60,000
16	کتاب تحلیلی مدیریت رفتار سازمانی: ویژه دانشجویان رشته مدیریت کلیه گرایش‌ها	راه	5	5,000
17	پنجاه سال عبادت: وصیتنامه و دلنوشته‌های ادبی و عاشقانه پنجاه تن از شهدا	امینان	5	12,500
18	نقشه‌برداری	دانشگاه ‌علم‌ و صنعت‌ ایران، ‌مرکزانتشارات	5	5,000
19	پرسش‌های زمینی، پاسخ‌های آسمانی (1)	نور معرفت	5	15,000
20	استیو جابز	صانعی شهمیرزادی	5	5,000
21	کفر به آیات خدا و قتل پیامبران به غیر حق	طهارت	5	5,000
22	انگلیسی برای مسافری از ایران: خودآموز مکالمه انگلیسی	جاودانه--جنگل	5	25,000
23	با من به کربلا	دانش و ادب	4	12,000
24	پوتین‌های مریم: خاطرات مریم امجدی	سوره مهر	4	10,000
25	کتاب تحلیلی ریاضی عمومی (2): ویژه دانشجویان کامپیوتر، ریاضی، آمار، شیمی و ...	راه	4	4,000
26	کتاب تحلیلی روانشناسی عمومی (2): ویژه دانشجویان رشته روانشناسی و علوم تربیتی	راه	4	4,000
27	دقایقی با قرآن: بر اساس تفسیر نور	مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن	4	30,000
28	خدمت تخصص ماست: چگونه با اولویت بخشیدن به انسان‌ها به حداکثر سود دست یابیم	سپید	4	8,000
29	فرصت‌های طلایی نوروز	بهار دل‌ها	4	20,000
30	علمدار: زندگینامه و خاطراتی از سردار شهید سید مجتبی علمدار	امینان	4	10,000

 

 
پرتکرارترین‌های چهارماه نخست سال 91 شباهت‌های زیادی با سال 90 دارد و کتاب‌های دینی، ارزشی، دفاع‌مقدسی و کاربردی-آموزشی جایگاه بهتر و پررنگ‌تری در آن دارند. در این جدول تکرار کتاب‌هایی مانند «نورالدین پسر ایران: خاطرات سیدنورالدین عافی»، «دا: خاطرات سیده زهرا حسینی» و «پایی که جاماند: یادداشت‌های روزانه سید ناصر حسینی‌پور از زندان‌های مخفی عراق» از انتشارات سوره مهر حائز توجه است. همچنین کتاب‌های کاربردی- آموزشی نظیر «گواهینامه بین‌المللی کاربری کامپیوتر ICDL-XP سطح یک»، «مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری»، «انگلیسی برای مسافری از ایران: خودآموز مکالمه انگلیسی»، «مبانی و مدیریت فناوری اطلاعات» و «نقشه‌برداری» طرفداران زیادی در آن بازه زمانی داشته‌اند.

اما حضور دو ناشر خصوصی پرکار و شناخته شده در این جدول، توجه‌ها را بیشتر به خود جلب می‌کند: نشر افق با رمان «قیدار» اثر رضا امیرخانی؛ نویسنده پرطرفدار کشورمان و دیگری نشر سخن با کتاب «فارسی عمومی: درسنامه‌ دانشگاهی» که البته یک کتاب کاربردی-آموزشی است.
 
3- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1392:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	مفاتیح الحیاه	مرکز نشر اسرا	47	235,000
2	گلبرگ عفاف (پژوهشی قرآنی در حجاب)	ابوالحسنی	12	19,500
3	خاکهای نرم کوشک: خاطرات خانواده و همرزمان شهید	سعید عاکف	10	30,000
4	زبان انگلیسی عمومی: بر اساس کتاب محمود علیمحمدی و حسن خلیلی	راه	10	10,000
5	منتخب ادعیه به انضمام دعای سفر، زیارت عاشورا، دعای توسل، دعای فرج	مطیع	10	50,000
6	منتخب ادعیه شیعه: مجموعه ادعیه و زیارات به انضمام سوره مبارکه انعام	شهریاری	8	29,800
7	اعتکاف: بریدن از غیر خدا	موسسه فرهنگی هنری مصباح الخیر	8	72,000
8	اصول و فلسفه تعلیم و تربیت	موسسه‌ انتشارات‌ امیرکبیر	7	7,000
9	نیمه پنهان: راز قطعنامه: چرایی و چگونگی پایان جنگ تحمیلی	کیهان	7	23,100
10	من، منم؟! داستانهای کوتاه و شگفت‌انگیز	ذهن‌آویز	5	10,000
11	کتاب تحلیلی روش‌های آمار استنباطی در روانشناسی و علوم تربیتی	راه	5	5,000
12	کتاب تحلیلی حسابرسی (1): ویژه دانشجویان رشته حسابداری و مدیریت: نمای کلی فصل به صورت نمودار، شرح درس به زبان ساده، ...	راه	5	5,000
13	معجزه ذهن برای رسیدن به آرزوها	راه موفقیت پایدار	5	25,000
14	ارتباط با خدا	هشت کتاب	5	5,000
15	مسئله حجاب	صدرا	5	18,000
16	آموزش قوانین و مقررات جدید راهنمایی و رانندگی: ویژه متقاضیان گواهینامه پایه دوم و موتورسیکلت	عابدزاده	5	25,000
17	ارتباط با خدا (نیایش پرهیزگاران)	عروج اندیشه	5	25,000
18	ریحانه بهشتی، یا، فرزند صالح: برنامه اخلاقی، عبادی، پزشکی و تغذیه قبل از بارداری تا پایان شیردهی	نورالزهرا (س)	5	75,000
19	همخونه	پرسمان	4	8,000
20	قانون مجازات اسلامی مصوب 1392/2/1 همراه با کتاب پنجم (تعزیرات)	جاودانه--جنگل	4	16,000
21	کتاب تحلیلی مدیریت تولید (ویژه دانشجویان رشته مدیریت)	راه	4	4,000
22	راهنمای سریع اورژانس	نشر آفرنگ	4	5,500
23	کتاب تحلیلی ریاضیات پایه	راه	4	4,000
24	پرنیان	اشک یاس	4	37,000
25	حکایت زمستان	ملک اعظم	4	12,000
26	آموزه‌های حکیمانه	چلچراغ	4	10,000
27	فانوس: 365 جمله از مشاهیر	نوید پارسیان	4	10,000
28	فرهنگ آپارتمان‌نشینی آئین همجواری	آستان‌  قدس‌رضوی‌، شرکت‌به‌نشر	4	29,000
29	ریاضیات عمومی یک: ویژه دانشجویان مراکز فنی، علمی کاربردی و آزاد اسلامی	آهنگ قلم	4	15,000
30	آموزش روخوانی قرآن کریم "سطح دو"	شرکت چاپ و نشر بین‌الملل	4	20,000

 

 
«مفاتیح الحیاه»، «گلبرگ عفاف (پژوهشی قرآنی در حجاب)»، «ارتباط با خدا» و «مسئله حجاب» از جمله کتاب‌های دینی-ارزشی است که در سال 1392 جزو پرتکراترین‌ها بوده و از آموزشی-کاربردی‌های پرتکرار این دوره نیز می‌توان به «کتاب تحلیلی روش‌های آمار استنباطی در روانشناسی و علوم تربیتی» و «ریاضیات عمومی یک: ویژه دانشجویان مراکز فنی، علمی کاربردی و آزاد اسلامی» اشاره کرد.
اما حضور چند کتاب و نشر در این جدول جلوه‌گری می‌کند: اولی رمان «همخونه» نوشته مریم ریاحی از نشر پرسمان که با استقبال زیادی روبه‌رو شده و تا کنون چندده نوبت چاپ را پشت سر گذاشته است، دومی کتاب «من، منم؟! داستانهای کوتاه و شگفت‌انگیز» که داستان‌های عجیب خارجی را در بردارد و با ترجمه امیررضا آمریون از سوی نشر ذهن‌آویز منتشر شده و سومی «معجزه ذهن برای رسیدن به آرزوها» از نشر راز موفقیت پایدار که در حوزه روانشانسی عامه‌پسند است.

با توجه به جدول‌ پرتکرارها در چهارماه‌های نخست سه سال 90، 91 و 92 می‌توان دریافت که استراتژی‌های دیگری به‌جز رفتن به‌سراغ مولفان مشهور و پرطرفدار و یا موضوعاتی که مصارف مشخص و ثابتی در جامعه دارند، از سوی ناشران در دستور کار قرار گرفته تا جنبه‌های اقتصادی نشر، بیش‌از‌پیش مورد توجه قرار گیرد. از جمله این استراتژی‌ها می‌توان به رفتن سمت کتاب‌های روانشناسی برای مخاطب عام و همچنین سوژه‌ها و موضوعات فانتزی و شگفت‌آور اشاره کرد که در جدول آخر،‌ نمودهای روشنی دارند.
 
4- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1393:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	مفاتیح الحیاه	مرکز نشر اسرا	26	130,000
2	گنجینه‌ی سوالات آزمون‌های استخدامی (3650 سوال سازمان سنجش آموزش کشور) همراه با پاسخ‌های تشریحی	صاحبان اندیشه	20	20,000
3	بشقاب‌های سفره پشت‌بام‌مان: خانواده و ماهواره	جامعه الزهرا (س)	18	45,000
4	من زنده‌ام: خاطرات دوران اسارت	بروج	16	32,000
5	ایران! جوان بمان!	جامعه الزهرا (س)	10	26,000
6	قطره‌هایی که دریا شدند: سرگذشت داستانی مشاهیر یتیم	مهر امیرالمومنین (ع)	10	20,000
7	سلام بر ابراهیم: زندگینامه و خاطرات شهید ابراهیم هادی	شهید ابراهیم هادی	9	23,500
8	راهنمای معلم در ارزشیابی توصیفی ویژه معلمان دوره ابتدایی	موسسه فرهنگی مدرسه برهان	9	45,000
9	نسیم آگاهی‌بخش	آفرنگ	7	32,000
10	راهنمای مصور سفر زیارتی عراق	نشر معروف	7	35,000
11	من، منم؟!: داستانهای کوتاه و شگفت‌انگیز	ذهن‌آویز	6	12,000
12	لشکر خوبان: خاطرات مهدی‌قلی رضایی	سوره مهر	6	15,000
13	حفظ آسان اعداد	فریور	6	7,000
14	حفظ آسان واژگان انگلیسی	فریور	6	6,000
15	حفظ آسان کلمات	فریور	6	6,000
16	حفظ آسان مطالعات	فریور	6	6,000
17	504 واژه ضروری	فریور	6	6,000
18	هاشمی در سال 88: گزارش مواضع آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سال 88	سلمان فارسی	6	7,500
19	راز کامیابی در زندگی زناشویی	ندای سینا	6	19,000
20	شیوه‌های تقویت هوش نوزاد 6 - 3 ماهه: روش استفاده از کتابهای این مجموعه	با فرزندان	6	13,000
21	شیوه‌های تقویت هوش نوزاد 6 - 3 ماهه: آموزش پیدا و پنهان	با فرزندان	6	13,000
22	شیوه‌های تقویت هوش نوزاد 6 - 3 ماهه: درک دسته‌ها و گروه‌ها	با فرزندان	6	13,000
23	حفظ آسان فرمول‌ها	فریور	5	5,000
24	من سیاسی‌نویس نیستم!	آرما	5	5,000
25	قانون مجازات اسلامی نموداری (مصوب 92/2/1)	چتر دانش	5	10,000
26	بانک سوالات مصاحبه‌ی حضوری: همراه با جدیدترین سوالات تستی شناخت مسائل روز و اطلاعات عمومی (سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی، فرهنگی، آموزشی و ...)	صاحبان اندیشه	5	5,000
27	طب نجات بخش: ناگفته‌هایی از طب اسلامی	راه سبز	5	2,500
28	آیا برای مواجهه با حوادث آماده‌اید؟	موسسه آموزش عالی علمی - کاربردی هلال ایران	5	15,000
29	فارسی عمومی: درسنامه‌ دانشگاهی	سخن	5	11,000
30	درویش ستیهنده (از میراث عرفانی شیخ جام)	سخن	5	8,250

 

 
 «من زنده‌ام: خاطرات دوران اسارت»، «سلام بر ابراهیم: زندگینامه و خاطرات شهید ابراهیم هادی» و «لشکر خوبان: خاطرات مهدی‌قلی رضایی» از جمله کتاب‌هایی است که با موضوعات دفاع مقدسی در لیست پرفروش‌های چهارماه نخست سال 93 قرار گرفته. نکته قابل توجه و تازه دیگر این جدول، تعدد کتاب‌های نشر فریور است: «حفظ آسان اعداد»، «حفظ آسان واژگان انگلیسی»، «حفظ آسان کلمات»، «حفظ آسان مطالعات» و «حفظ آسان فرمول‌ها» که طبیعتا مخاطب عام دارند.
 
اما (به‌جز کتاب فارسی عمومی که پیش‌تر نیز در لیست پرتکرارها قرار گرفته بود) کتاب «درویش ستیهنده (از میراث عرفانی شیخ جام)» از نشر سخن با پنج نوبت چاپ، در جایگاه سی‌ام نشسته است. البته نباید فراموش کرد که نام مولف این کتاب یعنی محمدرضا شفیعی کدکنی، سهم زیادی در بالا رفتن تعداد چاپ ها و شمارگان آن داشته است. 
 
5- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1394:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	آن بیست و سه نفر	شرکت انتشارات سوره مهر	20	50,000
2	نه یک انتخاب که تنها انتخاب	شاکر	13	15,000
3	من زنده‌ام: خاطرات دوران اسارت	بروج	10	20,000
4	مفاتیح الحیاه	مرکز نشر اسرا	10	50,000
5	ولایت فقیه: مجموعه بیانات مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمی سیدمحمود هاشمی‌شاهرودی (مدظله‌العالی) پیرامون حاکمیت اسلامی و ولایت فقیه	خرسندی	8	9,000
6	لعن‌های نامقدس: تبیین قوانین و محدودیت‌های تبری	آرما	7	7,000
7	راهنمای مصور سفر زیارتی عراق	نشر معروف	7	35,000
8	راهنمای ورود به اول دبستان: 222 نکته‌ی کاربردی برای آشنایی با ویژگی‌های آموزش در پایه‌ی اول ابتدایی (ویژه پدران و مادران)	امرود	6	10,000
9	قرآن، میزان شناخت قرآن	مرکز نشر اسرا	6	30,000
10	پذیرفتن: مجموعه شعر	چشمه	5	5,100
11	چه کسی مرا عاشق کرد؟ گزیده شعرهای رسول یونان	امرود	5	4,500
12	مواظب باش! مورچه‌ها می‌آیند	امرود	5	4,500
13	مجموعه پرسش و پاسخ تاسیسات و تهویه مطبوع	خانه روشنا	5	5,500
14	راهنمای کاربردی طراحی و اجرای سیستم‌های بخار	خانه روشنا	5	5,500
15	راهنمای کاربردی بویلرهای چدنی و فولادی	خانه روشنا	5	5,500
16	راهنمای کاربردی فن‌های آکسیال و سانتریفیوژ	خانه روشنا	5	5,500
17	کلیات مفاتیح الجنات	اسلام ناب	5	5,000
18	راهنمای کامل معرفی استانداردهای ASHRAE	خانه روشنا	5	5,500
19	راهنمای کاربردی تجهیزات خورشیدی	خانه روشنا	5	5,500
20	راهنمای کاربردی رطوبت و رطوبت‌زنی	خانه روشنا	5	5,500
21	10 پروژه برتر معماری جهان (معماری، سازه و تاسیسات)	خانه روشنا	5	5,500
22	راهنمای کاربردی لوله و اتصالات	خانه روشنا	5	5,500
23	راهنمای کاربردی پمپ‌های سانتریفیوژ خطی و زمینی	خانه روشنا	5	5,500
24	راهنمای کاربردی شیرآلات تاسیساتی	خانه روشنا	5	5,500
25	درسنامه احکام بازار: احکام شرعی کسب و کار و تجارت	زینی	5	25,000
26	قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان (مصوب اسفند ماه 1374) و آئین‌نامه‌های آن، شامل: آئین‌نامه اجرایی مصوب 1375، آئین‌نامه ماده 4 مصوب 1374، ...	نشر توسعه ایران	5	23,000
27	قانون تجارت: با آخرین اصلاحیه‌ها و الحاقات همراه با مواد 21 الی 93 قانون تجارت مصوب 1311/12/13، قانون و آئین‌نامه پولشویی، قانون تجارت الکترونیکی، ...	نشر دیدار	4	20,000
28	زیارت هفت حدیث امام رضا (ع)	طبیب--تیمورزاده	4	20,000
29	بحثی کوتاه پیرامون خطبه فدک: برگرفته از درسهای آیت‌الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی	موسسه فرهنگی پژوهشی مصابیح الهدی	4	20,000
30	امیران ایران "امان‌های ایران"	محض یار مهربان	4	20,000

 

 
آنچه در فهرست پرتکرارترین‌های چهارماه نخست سال 94 بیش از همه به چشم می‌آید، قرارگیری نام چند کتاب شعر است. اولی کتاب «پذیرفتن» از گروس عبدالملکیان و نشر چشمه، بعد گزیده شعر «چه کسی مرا عاشق کرد؟» و «مواظب باش! مورچه‌ها می‌آیند» که هر دو از آثار دیگر شاعر پرمخاطب، رسول یونان است. به هر تقدیر شواهد و قرائن نشان از آن دارد که مجموعه‌های شعر نیز ظرفیت لازم برای پرتکرار شدن را دارند؛ البته بستگی دارد شاعرشان چه کسی باشد.
 
دیگر نکته قابل توجه جدول چهارماه نخست سال 94، حضور چندین کتاب کاربردی از سوی نشر خانه روشنا است؛ ناشری که البته در فهرست سال‌های بعد، دیگر اسمی از آن نیست: کتاب‌هایی همچون: «مجموعه پرسش و پاسخ تاسیسات و تهویه مطبوع»، «راهنمای کاربردی طراحی و اجرای سیستم‌های بخار»، «راهنمای کاربردی بویلرهای چدنی و فولادی»، «راهنمای کاربردی فن‌های آکسیال و سانتریفیوژ» و... 
 
6- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1395:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	رویای نیمه شب	کتابستان معرفت	23	46,000
2	هنر شفاف اندیشیدن	نشر چشمه	12	27,500
3	شکوه امر خدا: به ضمیمه یادداشتی برای معتکفین	بیان معنوی	11	35,000
4	دختر شینا: خاطرات قدم‌خیر محمدی‌کنعان همسر سردار شهید حاج ستار ابراهیمی‌هژیر	شرکت انتشارات سوره مهر	10	25,000
5	انتظار عامیانه، انتظار عالمانه، انتظار عارفانه	بیان معنوی	10	37,500
6	شهر خدا: رمضان و رازهای روزه‌داری	بیان معنوی	8	30,000
7	من دیگر ما: فرزند ما از ما جدا نیست، او خود ما است اما در اندازه‌ای کوچکتر	آیین فطرت	7	16,000
8	پس از تو	آموت	6	8,800
9	شیوه‌های دعوت به نماز	ستاد اقامه ‌نماز	6	37,000
10	پاییز فصل آخر سال است	چشمه	5	8,000
11	من، پیش از تو	آموت	5	11,000
12	رهایی از تکبر پنهان	بیان معنوی	5	12,500
13	چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم	نشر مرکز	5	5,000
14	پستچی	قطره	4	5,000
15	رمضان، انس با قرآن	خادم‌الرضا (ع)	4	10,000
16	قانون‌یار آیین دادرسی کیفری (مصوب 92/12/4)	چتر دانش	4	8,000
17	مجموعه پرسش‌های چهارگزینه‌ای حقوق مدنی	چتر دانش	4	8,000
18	مجموعه پرسش‌های چهارگزینه‌ای حقوق مدنی	چتر دانش	4	8,000
19	کمک حافظه حقوق جزای اختصاصی: جرائم علیه تمامیت جسمانی و معنوی اشخاص مطابق با سرفصل‌های آموزشی دانشگاه ...	دوراندیشان	4	4,000
20	کمک حافظه حقوق جزای عمومی: مطابق با سرفصل‌های آموزشی دانشگاه ویژه داوطلبان آزمون وکالت، قضا و کارشناسی ارشد	دوراندیشان	4	4,000
21	کمک حافظه حقوق جزای اختصاصی: جرایم علیه اموال و مالکیت و جرایم علیه امنیت و نظم عمومی ...	دوراندیشان	4	4,000
22	پروژه شادی	آموت	4	4,400
23	قانون‌گذاران: 110 ویژگی و وظیفه‌ی نمایندگان مجلس از دیدگاه رهبر فرزانه‌ی انقلاب اسلامی	حدیث راه عشق	4	22,000
24	قدرت عادت	هورمزد	4	4,000
25	قانون‌یار مجازات اسلامی (مصوب 92/2/1)	چتر دانش	4	8,000
26	رهبری و تحول	گرایش تازه	4	4,000
27	منتخب ادعیه شیعه: مجموعه ادعیه و زیارات به انضمام سوره مبارکه انعام	شهریاری	4	20,000
28	بازخورد پایانی: راهنمای معلم در تکمیل گزارش پیشرفت تحصیلی - تربیتی (کارنامه) دوره ابتدایی	زنده اندیشان--کوروش چاپ	4	11,000
29	من دیگر ما: فرزند ما از ما جدا نیست، او خود ما است اما در اندازه‌ای کوچکتر	آیین فطرت	4	9,400
30	من دیگر ما: فرزند ما از ما جدا نیست، او خود ما است اما در اندازه‌ای کوچکتر	آیین فطرت	4	9,100

 

 
 
سال 95 اما سال ویژه‌ای برای آثار داستانی؛ خصوصا ترجمه‌ای‌ها است. در چهارماه نخست این سال کتاب‌های «رویای نیمه شب» نوشته مظفر سالاری از کتابستان معرفت، «پاییز فصل آخر سال است» نوشته نسیم مرعشی از نشر چشمه و رمان «پستچی» نوشته چیستا یثربی از نشر قطره، آثار تالیفی و داستانی‌ پرتکرار این سال بوده‌اند. «چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم» اثر مشهور زویا پیرزاد نیز در این بازه زمانی پنج نوبت دیگر منتشر شده است.
 
از داستانی‌های ترجمه‌ای نیز باید به «پس از تو» و «من، پیش از تو» از آثار جوجو مویز اشاره کرد؛ نویسنده‌ای که اولین بار در سال 94 به مخاطب ایرانی معرفی شد. و البته «پروژه شادی» نوشته گریچن رابین که همگی از سوی نشر آموت منتشر می‌شوند.
           
 
 
7- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1396:
 
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	واجب فراموش شده: راهبردهای مقام معظم رهبری در زمینه امر به معروف و نهی از منکر	خیزش نو	18	45,000
2	دختری که رهایش کردی	میلکان	13	14,000
3	گلستان یازدهم (خاطرات زهرا پناهی‌روا، همسر سردار شهید علی چیت‌سازیان)	شرکت انتشارات سوره مهر	8	20,000
4	تشریح کامل سؤالات آزمون‌های نظام مهندسی تأسیسات برقی	نوآور	8	2,400
5	دختر شینا: خاطرات قدم‌خیر محمدی‌کنعان همسر سردار شهید حاج ستار ابراهیمی‌هژیر	شرکت انتشارات سوره مهر	8	20,000
6	وقتی مهتاب گم شد: خاطرات علی خوش‌لفظ	شرکت انتشارات سوره مهر	8	20,000
7	رمضان، انس با قرآن	خادم‌الرضا (ع)	8	9,000
8	جزء از کل	نشر چشمه	7	15,500
9	طب اسلامی در بیان آیت‌الله تبریزیان احیاگر طب اسلامی: درمان 470 بیماری به ضمیمه کاربرد و طریقه مصرف داروهای طب اسلامی	ارمغان‌ طوبی	7	9,000
10	5 نقطه قوت برتر خود را بشناسید (استعدادیاب کلیفتون): مجموعه 34 نقطه قوت فردی، اجتماعی و سازمانی با تقسیم‌بندی کاربردی و جامع گالوپ	پارسیا	7	3,000
11	هفت ‌گام تا زندگی مطمئن در کنار زلزله	کسماء	7	7,000
12	مردی به نام اوه	نشر چشمه	6	6,000
13	ریگ روان	نشر چشمه	6	9,500
14	پس از تو	آموت	6	15,400
15	میوه‌ی خارجی	آموت	6	11,000
16	من، پیش از تو	آموت	6	15,400
17	حدیث شریف کساء: زیارت آل‌یاسین و وارث، دعای فرج، آیه الکرسی و آیه‌ی "و ان یکاد" ترجمه خوانا و روان، علامت وقف و اعراب‌گذاری کامل	ندای کوثر	6	30,000
18	ملاصالح: سرگذشت شگفت‌انگیز مترجم اسیران ایرانی در عراق	شهید کاظمی	6	12,000
19	ملت عشق	ققنوس	6	25,300
20	راهنمای فرهنگ جبهه	فرهنگ‌گستر، کتاب سیب	6	6,000
21	شرح و درس آزمون‌های نظام مهندسی: تاسیسات برقی (شرح و درس - صلاحیت طراحی)	نوآور	5	2,500
22	اسکارلت دهه‌ی شصت	نشر چشمه	5	5,000
23	پول، پول، پول، پول، پول	رویای سبز	5	5,000
24	کفش‌باز: خاطرات بنیان‌گذار نایکی	میلکان	5	5,000
25	آنفولانزای خوکی "H1N1" را خوب بشناسیم تا درست مقابله کنیم	کسماء	5	5,000
26	جملات هشت ریشتری!	ذهن‌آویز	4	4,400
27	تشریح کامل سوالات طبقه‌بندی شده آزمون‌های نظام مهندسی عمران - محاسبات: به همراه آزمون شهریور 1395 سوالات طبقه‌بندی شده به همراه کلیدواژه	نوآور	4	1,100
28	ضد	سوره مهر	4	10,000
29	هنر شفاف اندیشیدن	نشر چشمه	4	10,000
30	یک بعلاوه یک	آموت	4	6,600

 

 
 
 
در چهارماه نخست سال 96 هم به تبع بازه مشابه در سال 95، آثار داستانی رونق خوبی داشته‌اند؛ با این تفاوت که در این دوره، آثار ترجمه‌ای گوی سبقت را از داستان ایرانی ربوده‌اند. در جدول بالا «دختری که رهایش کردی» اثر جوجومویز با نشر ملیکان، «جزء از کل» و «ریگ روان» اثر استیو تولتز، «مردی به نام اوه» اثر فردریک بکمن،‌ همه از نشر چشمه، «پس از تو»، «میوه‌ی خارجی»، «من، پیش از تو» و «یک بعلاوه یک» اثر جوجو مویز از نشر آموت و «ملت عشق» اثر الیف شافاک از نشر ققنوس، پرتکرارترین آثار داستانی خارجی در چهارماه نخست سال 96 بوده‌اند.
 
اگر مجموعه شعرهای سجاد افشاریان با نام «اسکارلت دهه‌ی شصت» و «هنر شفاف اندیشیدن» نوشته رولف دوبلی با ترجمه عادل فردوسی پور از نشر چشمه را هم در نظر بگیریم، باید بگوییم این مرکز نشر معتبر و خصوصی در این بازه زمانی توانسته است رکورد قابل توجهی را به نام خود ثبت کند.
 
از طرف دیگر حضور کتاب «ضد» که سروده‌های فاضل نظری را در بردارد و سوره مهر ناشر آن است نیز در این فهرست، گواه دیگری بر ظرفیت بالای شعر شاعران جوان در عرصه نشر است. 
 
8- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1397:
  

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	روش‌ها و جزئیات اجرایی ساختمان (روش‌ها و مسائل اجرایی)	نوآور	15	5,200
2	ملت عشق	ققنوس	11	48,400
3	اصول باورهای شیعه	مطیع-بنیاد خیریه حضرت زهرای اطهر (س)	10	10,000
4	خاطرات سفیر ...: و من سفیر شدم!	شرکت انتشارات سوره مهر	9	22,500
5	هنر شفاف اندیشیدن	نشر چشمه	9	23,500
6	هنر خوب زندگی کردن	نشر چشمه	8	20,000
7	ملت عشق	پارسینه-سلسله مهر	8	12,500
8	منزل به منزل با کاروان عاشورا	مطیع-بنیاد خیریه حضرت زهرای اطهر (س)	8	15,000
9	سرباز کوچک امام (ره): خاطرات آزاده پرآوازه‌ (اسیر 13 ساله جنگ تحمیلی) مهدی طحانیان	پیام آزادگان	8	20,000
10	بادبادک باز	مروارید	8	15,400
11	دختری که رهایش کردی	ملیکان	7	7,700
12	جزء از کل	نشر چشمه	7	17,500
13	انگلیسی جامع - پایه دهم و یازدهم کنکور جدید	خیلی سبز	7	12,500
14	منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (نظام بینشی، منشی و کنشی)	سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی	6	8,000
15	من، پیش از تو	آموت	6	13,200
16	مناظره دکتر و شیخ	مطیع-بنیاد خیریه حضرت زهرای اطهر (س)	6	12,000
17	فکر کنم دیشب باران مرا شسته امروز "تو" ام: مجموعه شعر	مروارید	6	6,600
18	چشم‌هایش	موسسه انتشارات نگاه	6	2,100
19	بازی و اسباب‌بازی	سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی	5	6,000
20	هرس	چشمه	5	5,000
21	اسب رقصان	آموت	5	5,500
22	حرمسرای قذافی	نشر ثالث	5	5,500
23	خدیجه (س): مادری که یک امت بود	مطیع-بنیاد خیریه حضرت زهرای اطهر (س)	5	10.000
24	پرواز 69	نزدیک‌تر	5	5,500
25	بعد از ابر	ایجاز	5	5,000
26	راهکارهای عملی درمان وسواس "به انضمام احکام و استفتائات"	موسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء (س)	5	11,000
27	سلام بر زندگی: مدیریت آگاهانه زمان	میرقدیر ساداتی	5	4,750
28	شناخت فرهنگ و اقوام ایران زمین	سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی	4	4,000
29	خوشحالی یعنی ...	ذهن‌آویز	4	2,200
30	دختر شینا: خاطرات قدم‌خیر محمدی‌کنعان همسر سردار شهید حاج ستار ابراهیمی‌هژیر	شرکت انتشارات سوره مهر	4	10,000

 

 
در چهارماه نخست سال جاری (سال 1397) می‌توان شاهد تداوم برداشت ناشران از میوه‌هایی که بذر آن‌ها را در سال‌های قبل‌تر کاشته‌اند، بود. از آثار جوجو مویز در نشر آموت گرفته تا آثار رولف دوبلی (که «هنر خوب زندگی کردن» از این نویسنده نیز به پرتکرارها اضافه شده) در نشر چشمه. «بادبادک‌باز» اثر مشهور خالد حسینی با نشر مروارید نیز جزو پرتکرارترین‌ها بوده است.
 
از آثار داستانی تالیفی هم می‌توان به «چشم‌هایش» نوشته زنده‌یاد بزرگ علوی از نشر نگاه، «هرس» نوشته نسیم مرعشی که پیشتر با «پاییز فصل آخر سال است» در فهرست پرتکرارها حضور داشت و «بعد از ابر» نوشته بابک زمانی از نشر ایجاز در این فهرست اشاره کرد. «فکر کنم دیشب باران مرا شسته امروز "تو" ام» سروده کامران رسول‌زاده از نشر مروارید و «پرواز 69» اثر شایان مصلحی از نشر نزدیک‌تر هم نمایندگان شعر در فهرست پرتکرارها بوده‌اند.
 
نشر ذهن‌آویز که پیش‌تر با کتاب‌های ««من، منم؟! داستانهای کوتاه و شگفت‌انگیز» و «جملات هشت‌ریشتری» حضور در فهرست پرتکرارها را تجربه کرده بود هم در چهارماه نخست امسال، با کتاب «خوشحالی یعنی...» بار دیگر در این فهرست خودنمایی کرد. این کتاب نیز همچون «جملات هشت‌ریشتری» حاوی جملات قصار است.
 
نتیجه اینکه...
 چنانچه گفته‌شد؛ بررسی و مقایسه جداول پرتکرارترین‌های نشر در سال‌ها و بازه‌های زمانی مشابه، نتایجی را به همراه دارد که با استفاده آن‌ها می‌توان تحلیل روشن‌تری از فضای نشر کشور و توانمندی این صنعت داشت. نخستین دریافت ما از این بررسی، این است که شاهد پررنگ شدن عملکرد ناشران خصوصی و باسابقه در فهرست پرتکرار‌های سال‌های اخیر بوده‌ایم و این یعنی ناشران سرشناس کشورمان توانسته‌اند در این مدت، نبض بازار را زیر انگشت بگیرند و با تولید کتاب‌هایی که مطالبه اجتماعی بالایی دارند، به اقتصاد خود سروسامان دهند. چراکه در کار نشر، تنها کتاب‌هایی می‌توانند صرفه اقتصادی خوبی برای ناشر داشته باشند که در شمارگان بالا و نوبت‌های چاپی متعدد منتشر شوند؛ کتاب‌هایی که به نوعی اقتصاد مراکز نشر را برای چند سال و یا حتی چند دهه تضمین می‌کنند.
 
با در نظر گرفتن تنوع کتاب‌های پرتکرار، این اصل به اثبات می‌رسد که ناشران عمومی توانسته‌اند در طول سال‌های اخیر علاوه‌بر اغنای ذائقه مخاطبان، برای اهالی کتاب ذائقه‌سازی کنند؛ چراکه در این فهرست با نام‌ها و عناوینی برخورد می‌کنیم که پیش‌تر جایگاهی در نشر کشور نداشتند و به تبع این وضعیت، مخاطبان نیز آن‌ها را نمی‌شناختند. اما اینکه ناشران کتاب‌ها و نویسندگانی را برای اولین‌بار در ایران معرفی کرده‌اند و دست برقضا نام آن‌ها را در فهرست پرتکرار‌ها می‌بینیم، اولا نشان دهند درک درست ناشر از ذائقه مخاطب است و ثانیا موید ذائقه‌سازی در مخاطبان؛ زیرا قطعا آثار تازه، صددرصد مطابق با ذائقه مخاطبان نیستند و این مخاطبان هستند که ذائقه خود را با آثار جدید ارتقا می‌دهند.
 
کارکرد دیگری که جداول پرتکرار‌های نشر می‌تواند داشته باشد،‌ این است که از روی آن‌ها می‌توان نمودار نامرئی و خط سیر ذائقه جامعه را دید. بنابراین ناشران می‌توانند با بینش حرفه‌ای، خود را با این نمودار و خط سیر هم‌سو کنند. البته همانطور که اشاره شد، ناشران علاوه بر قرار گرفتن در جریان توسعه نشر، باید خود جریان‌ُساز باشند و بر ذائقه فکری مخاطبان تاثیر بگذارند.
 
و در پایان نکته دیگری که نباید در بررسی جداول پرتکرار‌ها از آن غافل شد، شمارگان کتاب‌ها است. توجه به این مساله که مثلا 10 نوبت چاپی به چاپ 10هزار نسخه از یک کتاب منجر شده یا 2هزار نسخه، و اینکه منطق انتخاب شمارگان در هر نوبت چاپی چیست، مسائلی هستند که می‌توان آن‌ها را سوژه گزارش‌ها و تحلیل‌های دیگری قرار داد.

سبک کارهای ترقی قابلیت دیده‌شدن در کشورهای دیگر را دارد

 

تاریخ انتشار : سه شنبه ۱۶ مرداد ۱۳۹۷ ساعت ۱۷:۴۰

 

 

درتا سوآپا، مترجم لهستانی می‌گوید: خواننده لهستانی که از «خواب زمستانی» ترقی خوشش آمده، مطمئنم داستان‌های مجموعه‌هایی چون: «دو دنیا» یا «خاطرات پراکنده» را دوست خواهد داشت. سبک کارهای ترقی با این ترکیب خاص، زبان شاعرانه و طناز، بی‌شک قابلیت دیده شدن در کشورهای دیگر را دارد.

 

دُرتا سوآپا، نویسنده، مترجم و منتقد لهستانی و فارغ‌التحصیل رشته ایران‌شناسی از دانشگاه یاگلانی شهرکراکوف لهستان و دانشجوی دکتری تاریخ در دانشگاه تهران است که آثار نویسندگان معاصر ایرانی را از زبان فارسی ترجمه می‌کند و ترجمه آثار گلی ترقی به لهستانی را در کارنامه خود داشته، در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره ویژگی داستان‌های گلی ترقی و اینکه چه چیزی در نثر ترقی برای او بیش از همه چیز جالب توجه است، گفت: بی‌تردید حس زندگی پررنگ، صمیمیت خاص در لحن، گنجینه وسیع کلمات، ترکیب طنز و زبان شاعرانه، خاطراتی که تهران قدیم را جلو چشم خواننده ترسیم می‌کند و مسایلی چون غربت، مهاجرت، برخورد سنت و مدرنیته و ... از جمله ویژگی‌های قلم گلی ترقی هستند که می‌توانند توجه خواننده را به خود جلب کنند، اما در درجه اول همان حس زندگی و جست‌وجوی پاسخ سوال‌هایی مربوط به معنا و مکان زندگی انسان برای من اهمیت دارد.
 
قصد ترجمه «بازگشت» را ندارم
سواپا درباره جدیدترین اثر گلی ترقی اظهار کرد: «بازگشت» رمان کوتاهی است که حول محور مهاجرت و دغدغه شخصیت اول کتاب برای بازگشت به وطن بعد از سال‌ها زندگی در غربت (پاریس) است. همان تعلق همیشگی نویسنده بین دو دنیا: بمانم یا برگردم؟ اینجا یا جایی دیگر؟ سنت یا مدرنیته؟ وطن یا غربت؟ وطن کجاست، غربت کجاست؟ و ... «بازگشت» برای علاقه‌مندان گلی ترقی می‌تواند کتاب شیرینی باشد، اگرچه برای من به شخصه «بازگشت» به حرکت جدید نویسنده در راه‌های رفته قدیمی می‌ماند. قصد ترجمه «بازگشت» را ندارم، اما بعید نیست روزی گلچین داستان‌های مجموعه‌های قدیمی نویسنده را برگردانم. خواننده لهستانی که از «خواب زمستانی» ترقی خوشش آمده، مطمئنم مجموعه‌هایی چون: «دو دنیا» یا «خاطرات پراکنده» را دوست خواهد داشت. سبک کارهای ترقی با این ترکیب خاص، زبان شاعرانه و طناز، بی‌شک قابلیت دیده شدن در کشورهای دیگر را دارد.
 


این مترجم لهستانی درباره تفاوت ترجمه آثار گلی ترقی با ترجمه آثار دیگر نویسندگان ایران گفت: هر اثر ادبی از یک سری ویژگی‌های خاص خود برخوردار است که آن را از سایر آثار ادبی متمایز می‌کند، بنابرین ترجمه هر اثر ادبی، تجربه منحصر به فردی محسوب می‌شود و در مجموع این تجارب با هم قابل قیاس نیست. هر کدام یک سری چیزها را از شخص مترجم می‌طلبد و یک سری چیزها را به او می‌آموزد. مثلا به سبک، زبان و زمان انتشار کتاب و همچنین به موضوعی که کتاب مورد ترجمه آن را مطرح می‌کند یا به تجربه و پیشینه مطالعات شخص مترجم بستگی دارد. در هرحال پاسخ کلی دادن به این پرسش دشوار است.
 
داستان‌های دو مرحله اول کارنامه ترقی را ترجیح می‌دهم
سوآپا درباره آثار گلی ترقی و اینکه کدام‌ یک را بیشتر می‌پسندد، بیان کرد: به نظر من کارنامه گلی ترقی را می‌توان به سه مرحله تقسیم کرد: آثار انتشار یافته قبل از انقلاب مانند «من هم چه گوارا هستم» و «خواب زمستانی»، مرحله بعد از انقلاب و مهاجرت نویسنده به پاریس و انتشار آثاری مانند «خاطرات پراکنده»، «جایی دیگر» و «دو دنیا» و مرحله سوم شامل کتاب‌هایی مانند «فرصت دوباره»، «اتفاق» و «بازگشت» است که نویسنده یازده سال بعد از چاپ «دو دنیا» منتشر می‌کند.  فضای حاکم بر دو کتاب اول خانم ترقی سرشار از تنهایی و حس انزوا و تلخی است که می‌تواند خواننده را تکان دهد و به فکر بیاندازد -که نقش ادبیات متعالی هم همین است- سه کتاب بعدی پر از حس زندگی، صمیمیت و خاطرات تهران قدیمی‌اند و البته جست‌وجوی «جای خود»، به نوعی خانه، گمشدگی یا مکان مطلوب که طبق حرف‌های خود نویسنده که در یکی از مصاحبه‌هایش گفته، قرار نیست مکان زمینی باشد.
 
او ادامه داد: گلی ترقی در همه آثار خود انگار در جست‌وجو ست و بین دو دنیای «معلق» - خود این واژه «معلق» در کتاب هایش زیاد تکرار می‌شود- است و به دنبال جایی است که بتوان آن را خانه نامید، در آن ماند و آرامش پیدا کرد. اما در مرحله سوم کارنامه نویسنده این حس‌ها و جست‌وجوها کم‌رنگ‌تر و تا حدی تکراری هستند؛ برای همین من داستان‌های دو مرحله اول کارنامه نویسنده را ترجیح می‌دهم.


 
استقبال خوب لهستانی‌ها از «خواب زمستانی» گلی ترقی
این نویسنده و منتقد لهستانی درباره استقبال از کتاب‌های گلی ترقی در لهستان گفت: انتشار ترجمه لهستانی «خواب زمستانی» با استقبال خیلی خوب خوانندگان فرهیخته لهستانی رو به‌رو شد. تعداد زیادی از خوانند‌گانی که هم منتقد هستند و هم وبلاگ‌نویس، نقد این کتاب را در سایت خود منتشر کردند که از محتوای آن می‌توان فهمید نه تنها از «خواب زمستانی» به عنوان یک نمونه ادبیات درجه یک جهان خوششان آمد، بلکه عده‌ای از خوانندگان فضای حاکم بر جامعه ایران دهه شصت که در این رمان ترسیم شده -جامعه‌ای معلق بین دو دنیا، سنت و مدرنیته و جامعه‌ای که فرا رسیدن دوره «فردیت محور» را حس می‌کند، ولی هنوز قادر نیست «تنهایی» و مسئولیت ملحق به آن قبول کند- را دوست دارند. مثلا برای یکی از منتقدان شخصیت «طلعت خانم»، یادآور نثر «بهومیل هرابال»  است، فضای پر ابهام رمان را به نثر «کوبو آبه» تشبیه می‌کند و فصل 9 را که در آن آقای هاشمی متوجه می‌شود، شیرین خانم برایش ارزش تمام دنیا را دارد، یکی از زیباترین توصیف‌های غیرمستقیم عاشقانه در ادبیات می‌داند.
 
آثار محمود حسینی‌زاد را در دست ترجمه دارم
سوآپا در پاسخ به این سوال که برنامه‌اش برای آینده چیست و قصد ترجمه آثار کدام نویسنده ایرانی را دارد، بیان کرد: در حال حاضر گلچینی از داستان‌های مجموعه‌هایی چون «سیاهی چسبناک شب»، «آسمان کیپ ابر»، «این برف کی آمده» که به نوعی سه گانه را تشکیل می‌دهند و مجموعه «سرش را گذاشت روی فلز سرد»، اثر نویسنده و مترجم توانا، محمود حسینی‌زاد را در دست ترجمه دارم. داستان‌هایی که به روی سیاه‌تر سکه زندگی روی می‌آورند؛ مانند مرگ، حسرت، تنهایی و تمام آن چیزهایی که درد مشترک همه ‌ماست، به خصوص در این روزگار. 

حبیب دوانلو؛ مبدع شیوه روان‌پویشی کوتاه‌مدت

حبیب دوانلو؛ مبدع شیوه روان‌پویشی کوتاه‌مدت

حبیب دوانلو، متولد سال 1927 میلادی، پرآوازه‌ترین ایرانی در عالم روان‌درمانی و مبدع شیوه روان‌پویشی کوتاه‌مدت و فشرده است. حبیب دوانلو، مبتکرISTDP ، یک مشاهده‌گر بالینی دقیق و از پیشگامان پژوهش در روان‌درمانی است. او دگماتیسم نظری‌ای را که پشتوانه‌ای در مشاهده تجربی نداشت، رها کرد، تعارض ادیپی و تثبیت غریزی را به‌عنوان عامل اصلی روان‌نژندی مردود دانست و نظریه خود را در مورد سرچشمه‌های روان‌نژندی به‌عنوان واکنش کودکانه در مقابل سوءاستفاده یا بی‌قیدی والدین نسبت به کودک ارائه کرد.

 

بر پایه این نظریه، گسیختگی در دلبستگی ایمن به زنجیره‌ای از درد، خشم، گناه و اندوه بر اثر عشق ناکام می‌انجامد و مجموعه پیچیده‌ای از دفاع‌ها با پرهیز از هر نوع ارتباط انسانی اصیل، هدف‌دار و گرانبار از احساس، تثبیت و دائم تقویت می‌شود.

 

دیوید مالن درباره حبیب دوانلو می‌گوید: «فروید ناخودآگاه را کشف کرد ولی دوانلو شیوه استفاده از آن را عرضه کرد.» جالب است بدانید که فروید پشت بیمار می‌نشست و اهمیت تجلیات جسمانی فرآیندهای روانی را تقریبا نادیده می‌گرفت اما دوانلو به اهمیت مشاهده و تجلیات جسمانی تجربیات فرارونده پی برد و آن را مبنای نظریه و فنون قرار داد و روانکاوی را به درمانی کارآمدتر، سازمان‌یافته‌تر و عمیق‌تر تبدیل کرد.

 

پروفسور حبیب دوانلو

ارسال شده توسط wecan

پروفسور حبیب دوانلو

معرفی روش درمانی دکتر حبیب دوانلو، روانکاو کانادایی ایرانی تبار بسیار آسان‌تر از معرفی خود اوست. متأسفانه اطلاعات کمی در مورد این نابغه‌ی ایرانی در دست است و بیشتر مطالب حول معرفی روش ابداعی وی و تأثیرگذاری فوق العاده‌ی آن در درمان انواع بیماری‌های روانی است.

حبیب دوانلو در اوایل دهه 1930 در تهران به دنیا آمد و بعد از طی تحصیلات ابتدایی و دریافت بورس تحصیلی، به دانشگاه هاروارد رفت. دوانلو به عنوان یک جراح از هاروارد فارغ التحصیل شد. بعد از آن به روانپزشکی علاقه‌مند شد و به یک مدرسه پزشکی رفت. سپس به دانشگاه مک گیل رفت و سالیان متمادی در آنجا آموزش دید.

در محدوده سالهای 1960 تا 1990 حبیب دوانلو به عنوان یک روان پزشک و روانکاو، پژوهش‌های بالینی گسترده‌ای را در زمینه‌ی مفاهیم روانکاوی انجام داد. تمرکز عمده‌ی دوانلو بر مقاومت بیمار در مواجه شدن با احساسات دردناک در جلسات درمانی، و راه‌های غلبه بر این مقاومت بود. همچنین تلاش‌های دوانلو متمرکز بر کوتاه کردن طول درمان بود. موضوعی که پیش از این در کارهای فرنتزی با عنوان درمان فعال، اتو رنک با عنوان اراده درمانی، و الکساندر و فرنچ با عنوان تجربه‌ی هیجانی اصلاحی، مطرح شده بود. او با ضبط ویدیویی جلسات درمانی و بازبینی مجدد آنها که بعضاً با حضور خود بیمار این بازبینی انجام می‌گرفت، توانست به نتایج قابل توجهی دست یابد و تکنیک‌هایی را برای غلبه بر مقاومت بیمار ابداع کند. نتیجه‌ی تحقیقات و تلاش‌های دوانلو روشی را به جامعه روان‌شناسی معرفی کرد که با نام روان‌پویشی فشرده کوتاه مدت

(Intensive Short-Term Dynamic Psychotherapy) یا به اختصارISTDP شناخته می‌شود. بعدها در چند سمینار تخصصی در کانادا، امریکا و اروپا، دوانلو فیلم‌های بیمارانش را در معرض دید روان شناسان قرار داد. مشاهده این فیلم‌ها عکس العمل‌های متفاوتی را برانگیخت. عده‌ای روش دوانلو را خشن و نامهربانانه تلقی کردند. عده‌ای دیگر با تأیید روش او، تکنیک‌های دوانلو را برای بازگشایی ناهشیار و غلبه بر مقاومت تحسین کردند.

پاتریشیا دلاسلوا یکی از روانکاوان مطرح در روان‌پویشی کوتاه مدت، از شرکت‌کنندگان این سمینار بوده است. او به این سمینار اینگونه واکنش نشان داد : «سمینار اعجاب انگیزی بود. طی 16 ساعت در یک تالار اجتماعات تاریک نوار ویدیوئی جلسات واقعی درمانی را مشاهده کردیم و من ناظر یک انقلاب نسبتاً واقعی در درونم بودم. در گذشته آموخته بودم که برای تشدید تعارض‌های بیمار و تسریع دستیابی آن‌ها به افکار و احساسات ناهشیار می‌بایست کمّیت جلسات درمانی را افزایش داد. بر این اساس معمولاً بیماران بین دو تا پنج جلسه در هفته طی یک سال تحت درمان قرار داده می‌شدند، در حالی که دوانلو شواهد صریحی ارایه داد که از طریق افزایش کیفیت مداخله‌های درمانی می‌توان فرایند تحلیل را سریع و فشرده کرد. محتوای نوار ویدیویی نشانگر یک پروتکل درمانی کارآمد و اثربخش بی نظیر بود. دوانلو فنونی را برای برچیدن دفاع‌ها، تشدید درگیری عاطفی بیمار در فرایند درمان، و شناسایی الگوهای رفتار انتقالی به منظور “بازگشایی سریع ناهشیار” ارایه کرد». دیوید مالان نیز در واکنش به کارها و ابداعات دوانلو می گوید : « فروید ناخودآگاه را کشف کرد، دوانلو دریافت که آن را چگونه برای درمان به کار گیرد؛ این روش بزرگترین پیشرفت در روان درمانگری است»

مشاهده‌ی این فیلم ها باعث شد بسیاری از روان شناسان و روان‌کاوان دنباله رو روش دوانلو شوند و بی کم و کاست تمامی تکنیک‌های او را بپذیرند. اما عده‌ای دیگر باوجود پذیرش این روش درمانی سعی کردند با اضافه کردن تکنیک‌های دیگر این روش را تقویت کنند. پس از آن دوانلو کارش را در زمینه تدریس، آموزش و نظارت بر کار روانشناسان و روان‌کاوان ادامه داد. از دوانلو تاکنون چند کتاب به فارسی ترجمه شده که توسط انتشارات ارجمند به چاپ رسیده است.

مجادله رضا امیرخانی با مجمع ناشران انقلاب اسلامی وارد فاز تازه‌ای شده است

ماجرای آن عکس روی دیوار مجمع

لابد دیده‌اید که در وصف فلان نویسنده یا بازیگر می‌گویند «بی‌حاشیه، کار خود» را می‌کند؛ کسانی که از این توصیفات بهره می‌برند، اساسا مقصودی ایجابی از به‌کاربردن آن دارند. این انگاره سنتی اما چندان با ملاحظات امروزین حرفه‌ای‌گری، سازگار نیست.

بزرگ‌ترین بنگاه‌های اقتصادی نشر در دنیا هم به نویسنده‌ها یاد می‌دهند چگونه اثر خود را با حضورها و غیاب‌ها و با موضع‌گیری‌ها و سکوت‌ها تبلیغ کنند. امروزه، قصه‌نویس‌های حرفه‌ای در جهان ادبیات کسانی نیستند که اثرشان را به ناشر تحویل می‌دهند و همه چیز را به او می‌سپارند. حالا برخی ناشران داخلی هم طی کلاس‌هایی آموزشی به برخی نویسنده‌هایشان یاد می‌دهند خودشان پشت کتاب‌شان بایستند و پابه‌پای اتفاقاتی که برایش می‌افتد، جلو بیایند. رضا امیرخانی، حتما جزو یکی از این نویسنده‌های حرفه‌ای است که البته بسیار پیش از این‌که ناشران دست به کار شوند و به نویسنده‌هایشان چنین نکاتی را یاد بدهند، خودش در این زمینه استاد بود. او، برند داستان‌نویسی امروز ایران است و هویت این برند را صرفا از سر قصه‌هایی که نوشته ارتقا نداده است. امیرخانی هم به وقایعی که پیرامون آثارش رخ می‌دهند حساس است و هم به رخدادهای فرهنگی و اجتماعی که مستقیما او را نشانه نرفته‌اند. بلد است کی حرف بزند و کی سکوت کند و چندسالی است مزد این رفتار حرفه‌ای را با استقبال چشمگیر مخاطبان ادبیات داستانی از نوشته‌هایش دریافت کرده است. او خلاف بسیاری از هم‌نسلانش و پیشکسوتانش، به این افتخار نمی‌کند که «روزنامه» نمی‌خواند و «اخبار» را دنبال نمی‌کند و کاری به کار کسی ندارد؛ تقریبا همه رویدادهای ادبی و فرهنگی را رصد می‌کند و به‌خصوص نسبت به آنها که درباره خودش هستند واکنش نشان می‌دهد. کمتر فعال فرهنگی را می‌توانید سراغ کنید که اضلاع یک مربع از مواضع مختلف را پوشش دهد؛ او هم از سوی اصلاح‌طلبان مورد انتقاد و تحسین واقع می‌شود و هم از جانب اصولگرایان. اما ماجرای تازه‌ترین جدل لفظی او با یکی دیگر از فعالان فرهنگی چیست؟

حقیقتش را بخواهید ماجرا از انتشار تازه‌ترین اثر داستانی امیرخانی با نام «ر ه ش» آغاز شد؛ از همان روزی که ملت جلوی کتابفروشی انتشارات افق برای خرید این کتاب با امضای نویسنده‌اش صف بستند. مجادله بر سر این اثر او از این شروع شد که کیهان «ر ه ش» را نه یک رمان، بلکه «بیانیه‌ای سیاسی علیه شهردار سابق تهران» خواند اما ماجرا از شهرداری و کیهان و دیگران فراتر رفت و حتی به مواردی عجیب و غریب هم رسید. مثلا یکی از منتقدان، به انطباق شماره صفحات کتاب با موضوعی تاریخی اشاره کرده بود که نشان می‌داد، تحلیل‌ها و قرائت‌ها از آثار امیرخانی وارد فاز تازه‌ای هم شده است. امیرخانی بعدها در گفت‌وگو با خبرآنلاین درباره این ماجرا توضیح داد. او به این خبرگزاری گفت: «کتاب یک فصل درباره صفویه دارد که از صفحه 76 تا 88 شروع می‌شود و طبق ادبیات آن زمان، از واژه اولی‌الامر برای شاهان صفوی استفاده کردم. یکی از منتقدهای کتاب این شماره صفحات را به عنوان نماد گرفته با سال‌های 76 تا 88 زمان حاضر و با صفویه مقایسه کرده و در پایان هم بیان کرده بود که تهران مساله اصلی نیست بلکه ام‌القرای جهان اسلام مدنظر است و این دقیقا همان زمانی است که امیرخانی مخالف نظام شده است.» حالا نزاعی دیگر بر سر «ر ه ش» و امیرخانی آغاز شده است؛ نزاعی که اتفاقا پس از انتشار همین گفت‌وگوی دوم خردادماه خبرآنلاین با امیرخانی می‌شد حدس زد که از سر گرفته خواهد شد.

حمله به مجمع

امیرخانی طی آن گفت‌وگو معتقد بود که نقدهای سیاسی واردآمده به آثارش به مخاطبان ارتباطی ندارد و به «یکسری رقبا» مربوط است؛ یکسری رقبا که به گفته او «از محل انقلاب اسلامی تغذیه می‌کنند». او در ادامه در این باره گفته بود: «اینها پول می‌گیرند از حکومت با این توجیه که اگر ما نباشیم کسی ادبیات انقلاب اسلامی را نمی‌خواند. به ما پول بدهید تا مردم را با پویش و تخفیف و خرید ارگانی و شوی هنرپیشه و سلبریتی کتابخوان کنیم. وقتی بگویند مردم به طور طبیعی کتاب انتخاب می‌کنند و می‌خوانند باید توطئه شرق و غرب را در بازار کتاب نشان دهند و بگویند فلان ناشر آمریکایی‌ و دیگری معاند است و... . حالا می‌رسیم به «ره‌ش» و باقی کتاب‌های من و رفقای من. اصلی‌ترین خطر برای رزق و روزی آنها ماییم دیگر. به محض انتشار کتاب امثال من، باید به بالادستی‌هاشان توضیح دهند که این کتاب مال ضدانقلاب‌هاست و برای همین مردم می‌روند سراغش!! (نقض غرضی از این بزرگ‌تر نداریم. طرف می‌گوید آنچه استقبال می‌شود مال مخالفان انقلاب است و برای کتابخوانی موافقان انقلاب باید پول خرج کرد و پول‌ش را هم باید به ما بدهید!) این فضای مجمع ناشران و رجانیوز است. چه در قیدار و چه در ره‌ش، از ۸۸ به بعد هر کتابی که از من در آمد، در فاصله چند ساعت اولین حملات بسیار تند و منفی به وسیله همین‌ها در شبکه‌های اجتماعی بیرون آمد. و این یعنی جلوگیری از فروش کتاب. خوب... هم نفس‌شان حق بوده است و هم منطق‌شان موثر... چون مردم هم کار خودشان را می‌کنند و کتاب را می‌خرند!» در ادامه هم در عین پاسخ به انتقادهایی که به او شده که اثرش تضادهایی با سیاست‌های رسمی توسعه جمهوری اسلامی دارد می‌گوید که اتفاقا به خاطر این‌که آدمی مذهبی است، نوشته‌هایش رنگ متفاوتی دارد با آثار باقی قصه‌نویس‌ها. وقتی او از اشاره کلی به منتقدانش گذشته و به ذکر مصادیقی چون «بچه‌های مرتبط با مجمع ناشران و رجانیوز و...» پرداخته، معلوم بود که باید منتظر پاسخی از جانب مجمع ناشران انقلاب اسلامی باشیم؛ اتفاقی که چند روز پیش و در گفت‌وگوی روزنامه «صبح نو» با میثم نیلی مدیر عامل مجمع ناشران افتاد.

دفاع از مجمع

مجمع ناشران انقلاب اسلامی حالا هفت‌ساله است. هم از ناشران انقلابی حمایت می‌کند و هم خودش دست به کار انتشار آثار شده. وقتی چند روز پیش میثم نیلی به عنوان مدیر عامل مجمع ناشران انقلاب اسلامی، به بهانه هفت‌سالگی مجمع پای گفت‌وگو با روزنامه «صبح نو» نشست، می‌شد حدس زد که بحث از این مناسبت فراتر خواهد رفت و به سمت رضا امیرخانی و انتقاداتش خواهد کشید. او ابتدا با اشاره به این‌که «به رضا امیرخانی به عنوان سرمایه انقلاب نگاه می‌کنیم» و «دوست نداریم رابطه‌مان با ایشان غیرمحبت‌آمیز و غیردوستانه باشد»، «رضا امیرخانی از نظر ما نویسنده خوب و متعلق به جبهه انقلاب است و حتی اگر وی به مجمع باز هم بد و بیراه بگوید، نظر ما درباره ایشان تغییری نمی‌کند و هیچ ریاکاری هم در این موضع نیست» و «عکس ایشان هم به‌عنوان یکی از نویسندگان خوب جبهه انقلاب در مجمع نصب شده است»، از این تعارفات گذشته و در پاسخ به سوال خبرنگار درباره مجادله امیرخانی با مجمع، حرف اصلی را زده بود: «ایشان درباره مجمع متأسفانه دقیق اظهارنظر نمی‌کند. گفته‌اند کسانی از مجمع کتاب‌های من را نقد می‌کنند که باید گفت نقد فی‌الجمله مطلوب است و نویسنده‌های حرفه‌ای نقد کتاب‌شان را باعث رشد خودشان و ترویج آثارشان می‌دانند؛ اما این‌که مجمع ناشران جریان نقد کتاب اخیر ایشان را راه انداخته است، خیر، صحیح نیست. البته درباره بعضی کتاب‌های ایشان نظرات شخصی داریم؛ اما این‌که در مجمع تصمیم گرفته باشیم که این کتاب‌ها نقد شوند، نه، درست نیست؛ من از جایگاه یک همسنگر همواره به آقای امیرخانی به‌عنوان یک سرمایه نگاه کرده‌ام و دوست دارم این سوءتفاهم‌ها برطرف شود.»

لحن نیلی در این گفت‌وگو بسیار نرم بود و به نظر می‌رسید که مجمع ناشران همچنان هدف اولیه‌اش را در مواجهه با رضا امیرخانی، جذب او در نظر گرفته است. در واقع نیلی به جای حمله‌ای متناسب با حرف‌های تند و تیز نویسنده «ر ه ش»، صرفا به انکار ادعای او مبنی بر نقش‌آفرینی مجمع در شکل‌گیری جریانی در نقد آثار نویسنده پرداخته بود.

نسبت عکس من و تو!

نرم‌خویی مدیرعامل مجمع ناشران انقلاب اسلامی در پاسخ به ادعای امیرخانی، آقای نویسنده را آرام نکرد. در ادامه این ماجرا نویسنده «ر ه ش»، متنی بسیار تند و تیزتر از انتقاد نخستش را منتشر و دست به اقدام متقابل زد. متنی که انتشار آن از جانب فردی چون امیرخانی کمی عجیب می‌نمود. او در این متن که در کانال سایت شخصی‌اش منتشر شده نوشته: «جالب‌تر اینجاست که برخی از این منتقدان فی‌الجمله مطلوب، فقط سر کتاب‌های من نقدنویس می‌شوند و در دوره کم‌کاری من آنها نیز کم‌کار می‌شوند! نسبتی بین امثال ما نیست بجز نسبت عکس، البته نه آن عکسی که زده‌ای به دیوار مجمع!» هرچند باید منتظر ماند و دید سرانجام این مجادله چه خواهد شد، اما نمی‌توان از تند بودن این فضا گله‌مند نبود. ناظران بیرونی حوزه فرهنگ که خارج از قواعد و مناسبات داخلی عناصر فرهنگی، این حوزه را تماشا می‌کنند، تلخی این کنش‌ها به همین زودی از زیر زبان‌شان زدوده نمی‌شود. اهل فرهنگ نسبتی با کلمه و زبان دارند و این اختلاف مناظر چیزی نیست که با کلمه نشود آن را حل کرد.

صابر محمدی