کزازی: «تاریخ اندیشه ایرانی» ساختاری نوپدید و بی‌پیشینه دارد

از فرهنگ مادرسالار عهد عیلامی تا اندیشه ایرانی در عهد خسرو انوشیروان

 

تاریخ انتشار : چهارشنبه ۲۳ آبان ۱۳۹۷ ساعت ۲۰:۳۵

 

 

میرجلال‌الدین کزازی کتاب را کم‌مانند و در زمینه ساختار درونی نوپدید و بی‌پیشینه دانست و گفت: «این کتاب کاری خرد و خام نیست. دستاورد سال‌ها پژوهش است و کاری است که تنها باوری پولادین به ایران و فرهنگ گرانسنگ ایرانی می‌توانسته است آن را به انجام رساند.» ژاله آموزگار نیز در قالب چند نکته برخی ایرادهای کتاب را متذکر شد.

 

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست معرفی و بررسی کتاب «تاریخ اندیشه ایرانی؛ اندیشه، فرهنگ و آیین ایرانیان در عهد باستان» چهارشنبه 23 آبان با حضور دکتر میرجلال‌الدین کزازی، دکتر ژاله آموزگار و آزرمیدخت فرهیخته‌والا نویسنده کتاب در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

در ابتدای این نشست، نویسنده کتاب آزرمیدخت فرهیخته‌والا گفت: «ما هر چه در حوزه فرهنگ باستانی ایرانی کرده‌ایم در حوزه تاریخ بوده و توجه چندانی به مباحث اندیشه‌ای در این حوزه نشده است. شاید به نظر برسد مشکل اصلی ما در ریشه‌یابی مباحث اندیشه، فرهنگ و رسوم و تمدن ایرانی کمبود منابع است. من در این کتاب به منابع گوناگونی از زبان‌های مختلف از ایرانی تا سریانی و ارمنی نظر انداخته‌ام و از مباحث باستان‌شناسی نیز استفاده کرده‌ام. شاخص‌ترین منبع من در این کتاب که به طور ویژه از آن بهره برده‌ام شاهنامه فردوسی بوده است.»

وی در ادامه با اشاره به اینکه منابع اوستایی کتاب حتی تا سده دوم و سوم پس از اسلام را هم شامل شده است گفت: «ما پنج گروه منابع اوستایی داریم که مهترین منابع دسته پنجم روایت‌های شفاهی‌ای هستند که در دینکرد در سده‌های دوم و سوم پس از اسلام تعلق دارد. همچنین منابع فراوانی از فرهنگ ما به زبان‌های دیگر گستره تمدن ایران وجود دارد، از ارمنی تا آرامی که نیاز به بازشناسی دارند و شناخت این منابع به شناخت فرهنگ ایران باستان کمک می‌کند. در این کتاب تلاش کرده‌ام این گستره منابع را انعکاس دهم.»

فرهیخته‌والا افزود: «من سه بخش اصلی را در این کار مورد بررسی قرار داده‌ام. اندیشه اجتماعی ایرانی از دوران عیلامی تا ساسانی، اندیشه فرهنگی ایرانی و اندیشه سیاسی. کتاب در پنج کرده (فصل) و حدود سی و پنج پرگرد (بخش) ارائه شده است. این کتاب از فرهنگ مادرسالار عهد عیلامی تا اندیشه ایرانی در عهد خسرو انوشیروان را مورد بررسی قرار می‌دهد. هدف این کتاب اندیشه‌شناسی بوده است و در پی ارائه تاریخ دینی نبوده است.» 

وی ادامه داد: «آداب و رسوم، گاهشمار، باورها و فولکلور مواردی بوده‌اند که در کتاب به آن بسیار توجه شده است. اخلاق در دوره باستان نیز از مواردی بوده  که مورد توجه کتاب بوده است. از دیگر موارد مدنظر کتاب خرده‌فرهنگ‌های داخل فلات ایران بوده است. تمدن رنگین‌کمانی امروز ما بازمانده دوران پیشین ماست و ما در بخش خرده‌فرهنگ‌ها مسیحیان، کلیمیان و بودائیان ایرانی را مورد توجه قرار داده‌ایم.»

به گفته نویسنده: «این کتاب کامل‌ترین گفتارها در شناخت جنبش فکری مانی و جنبش مزدکیان را نیز ارائه داده است. اجتماعی‌ترین و واقع‌گراترین نگاه به مزدکیان را فردوسی در شاهنامه انجام داده است. در این کتاب تلاش کرده‌ام با تکیه بر منابع ایرانی و با تداوم ایده فردوسی به جنبش مزدک بپردازم و رویکرد کمونیستی به این جنبش را به چالش بکشم. در انتهای کتاب نیز واژه‌نامه‌ای موضوعی از حیات فکری انسان عهد باستان را از نیمه جلد سوم ارائه می دهد.»


^{میر جلال‌الدین کزازی}

در ادامه نشست دکتر میرجلال‌الدین کزازی کتاب را کم‌مانند و در زمینه ساختار درونی نوپدید و بی‌پیشینه دانست و گفت: «از دید پیکره و ساختار برونی، می‌توانیم تاریخ اندیشه ایرانی را با یکی از شاهکارهای پژوهشی هانری کربن بسنجیم. کربن در آغاز تنها می‌خواست به اندیشه فرزانگان ایرانی پس از اسلام بپردازد اما در گیراگیر پژوهش پی برد اگر به خاستگاه‌ها نپردازد کاری از پیش نخواهد برد و به ایران باستان بازگشت و در نخستین پوشینه کتاب خود به سرگذشت آئینی اندیشه ایرانی در ایران کهن پرداخت. کتاب چهارجلدی کربن «در جهان اسلام ایرانی» نام دارد و کتاب تاریخ اندیشه ایرانی که رویکرد اندیشه‌ای به ایران باستان دارد با این کتاب کربن هم‌راستا است.»

این استاد زبان و ادبیات فارسی در ادامه گفت: «این‌که یک بانوی فرهیخته و والای ایرانی این اثر را نوشته است خود شایان ارزش‌گذاری است. این کتاب کاری خرد و خام نیست. دستاورد سال‌ها پژوهش است و کاری است که تنها باوری پولادین به ایران و فرهنگ گرانسنگ ایرانی می‌توانسته است آن را به انجام رساند. این کتاب پژوهشی نیست که به پاس مزد و نام و نان سامان گرفته باشد و همین کتاب را ارزشمند می‌سازد از منظر انگیزه پدیدآوردن کتاب می‌توانم این کتاب را با شاهنامه فردوسی بسنجم. انگیزه پدیدآوردن شاهنامه نیز نمی‌توانسته است دریافت مزد بوده باشد که اگر این‌گونه بود راه‌های ساده‌تری برای گرفتن مزد از محمود غزنوی بود. نوشتن چنان کتابی و چنین کتابی تنها می‌تواند برآمده از شیفتگی و باور به فرهنگ این سرزمین باشد.»

کزازی گفت: «هنگامی که این کتاب را تورق کردم به اندیشه افتادم آنچه که نیاکان ما به آن می‌اندیشیده‌اند هر چند شاید باورناپذیر و خردآشوب باشد بی‌پایه نیست. پیشینیان ما بر این باور بوده‌اند که نام هر کس پیوندی سرشتین و هستی‌شناختی با او دارد و از همین روست که برترین آسیب‌جای نامور نام اوست و یکی از رسوم پهلوانی این است که پهلوان به آسانی نام خود را به هماورد نمی‌گوید. حتی رستم دستان هم نام خود را به هماورد نمی‌گفته است. هنگامی که پهلوان کوشانی که به نبرد رستم آمده است نام او را می‌پرسد رستم می‌گوید: مرا مام من نام مرگ تو کرد، زمانه مرا پتک ترگ تو کرد. اعراب نیز باور دارند که نام‌ها از آسمان فرو می‌افتند. اما چرا به این اندیشه گرائیدم؟ به پاس نام نویسنده که فرهیخته والاست.»

در پایان کزازی نوشتن این کتاب را رخدادی بنیادین در فرهنگ و اندیشه ایران دانست و گفت: «ارزش کتاب در نکته‌های نو و بی‌پیشینه آن نیست، ارزش کتاب در فراگیری آن است. شما اگر بخواهید آنچه را در این کتاب فراهم آمده است در جای دیگری بجوئید باید ده‌ها کتاب را ببینید. نمایه فراگیر کتاب در انتهای آن بسیار سودمند است و اگر شما بخواهید بدانید فلان اندیشه که چندان چیزی از آن نمی‌دانید از کجا آمده است می‌توانید از این کتاب بهره ببرید. از این رو می‌شود کتاب را آبشخورین (مرجع) دانست.»


^{آزرمیدخت فرهیخته‌والا}

پس از کزازی، آزرمیدخت فرهیخته والا توضیحات درباره کتابش را اینگونه ادامه داد: «من در کتاب «تاریخ اندیشه ایرانی» در طول 23 سالی که برایش عمر گذاشته‌ام به مبانی شهری‌گری انسان ایرانی هم پرداخته‌ام و به ویژه در حوزه جشن‌های ایرانی تمرکز فراوانی داشته‌ام. نگاه اندیشه‌ورزانه و دقتی که پدران ما در نوشتن تاریخ فرهنگی خود بر هر سفال نوشته و هر بنایی داشته‌اند نشان می‌دهد که ما هویتی تاریخ‌مدار داشته‌ایم. من از دکتر زرین‌کوب آموخته‌ام که ارزش کار تاریخی در پژوهش عرضی است و باید ابعاد مختلف موضوع را دریافت. درباره میترا گاه می‌شد که مطلبی در کشورهای شرق اروپا یافته می‌شد و من آن را نگاه می‌کردم و پژوهش را بر مبنای آن به روز می‌کردم.»

وی افزود: «در این اثر من نودونه درصد منابع در حوزه فرهنگ و تاریخ ایرانی را واکاوی کرده‌ام. نزدیک به چندین هزار منبع درجه اول و درجه دوم را گردآورده‌ام و می‌توانم بگویم این کتاب می‌تواند منبعی باشد که بتوان آن را به جهانیان به عنوان منبعی درباره تاریخ اندیشه و فرهنگ ایران در عهد باستان ارائه کرد. شاید در عصر اسلام برای نوشتن تاریخ اندیشه احتیاج به چندین پژوهشگر داشته باشیم اما این کتاب همه آن چیزی است که از تاریخ اندیشه ایران عهد باستان باقی مانده است و می‌توان گفت حرف زیادی در این حوزه باقی نمانده است. این کتاب به پادشاهان تمرکز ندارد و بنا دارد تاریخ زندگی در عهد باستان باشد.»


ژاله آموزگار

در ادامه دکتر ژاله آموزگار گفت مولف بخشی از جوانی خود را به پای این کار گذاشته است و منابع بسیاری را برای نوشتن این اثر دیده است. او سپس در قالب چند نکته برخی ایرادهای کتاب را متذکر شد. به گفته آموزگار نویسنده کتاب ایزدبانو آناهیتا را از منظر نام تداوم ایزدبانوی بین‌النهرینی نانا دانسته است که این موضوع صحت ندارد.

آموزگار افزود: «نام کامل آناهیتا، اردویسور آناهیتا است. آناهیتا صفت است و نام اصلی این ایزدبانو اردویسور است و به همین خاطر نمی‌توان نام این ایزدبانو را با نانا که خدای بین‌النهرینی است یکی دانست. از اساس وقتی ما تمام مسئله زندگیمان مرتبط با آب است چرا باید تصور کنیم ایزدبانوی آب را از بین‌النهرین وارد کرده‌ایم؟»

دومین نکته‌ای که آموزگار متذکر شد این بود: «در کتاب ورهرام را با ورونه یکی انگاشته شده که این هم درست نیست. ما از آنجا که ایزد جنگ نداشته‌ایم صفت خدای جنگ هندوان ایندره را که ورسپرنه بوده است گرفته‌ایم و از آن نام ایزد جنگ که ورهرام یا بهرام است را ساخته‌ایم و این نام ربطی به ورونه که خدای هندی دیگری است ندارد.»

آخرین نکته آموزگار این بود: «ثابت شده است که خاستگاه زرتشت شرق و شمال شرق ایران و خراسان بزرگ بوده است و این نگرش که خاستگاه او آذربایجان بوده است و نویسنده در کتاب نقل کرده است رد شده است.»

در ادامه فرهیخته والا در پاسخ به نکات آموزگار گفت: «ویژگی این اثر ارائه همه نظرات است و نظراتی مانند وارداتی بودن ایزد آناهیتا برگرفته از نگاه استاد دکتر بهار است.»

پس از پایان سخنان دکتر آموزگار مراسم رونمایی کتاب «تاریخ اندیشه ایرانی؛ اندیشه، فرهنگ و آیین ایرانیان در عهد باستان» برگزار شد. فرهیخته‌والا به پاس قدردانی پرتره‌‌هایی را از کزازی و آموزگار به همراه ظروف میناکاری به آن‌ها پیشکش کرد.

ترانه‌های فولکلوری که ستارخان را قهرمان زنان و مردان کرد

«تبریز مه‌آلود» سرآغاز رمان تاریخی در ادبیات آذربایجان

 

تاریخ انتشار : جمعه ۲۵ آبان ۱۳۹۷ ساعت ۰۹:۰۰

 

 

«تبریز مه‌آلود» (نوشته محمدسعید ارذوباری- ترجمه رحیم رئیس‌نیا) را سرآغاز رمان تاریخی در ادبیات آذربایجان به شمار می‌رود. مهم‌ترین ویژگی این رمان را وجه تاریخی و بازتاب زیست و مبارزه مردم رنجبر در دل این روایت داستانی - تاریخی دانسته‌اند.

 

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- نسیم خلیلی: سال‌ها پیش مردی در روستای کوچکی آن سوی رود ارس - که امروزه در محدوده جمهوری آذربایجان است - متولد شد که تاریخ مبارزه آزادی‌خواهانه مشروطیت را در سوی دیگر رودخانه نوشت، «تبریز مه‌آلود» را که می‌گویند سرآغاز رمان تاریخی در ادبیات آذربایجان به شمار می‌رود. مهم‌ترین ویژگی این رمان را وجه تاریخی و بازتاب زیست و مبارزه مردم رنجبر در دل این روایت داستانی - تاریخی دانسته‌اند مثلا محمدعارف داداش‌زاده - از منتقدان ادبیات داستانی آذربایجان - درباره آن نوشته‌ است که «قهرمانان مثبت رمان و در راس آنها ستارخان، قهرمانانی هستند فعال و کارساز. چهره قهرمان یاغی برآمده از میان خلق و رهبری‌کننده خلق را نخستین بار تبریز مه‌آلود به ادبیات‌مان آورد. در این رمان قدرت انقلابی توده‌های زحمتکش و نقش تاریخی مثبت آنها انعکاس یافته‌است.»


وقتی قهرمان تاریخ، قهرمان رمان تاریخی می‌شود
سخن از محمد‌سعید اردوبادی است که قصه تپنده مبارزه‌ مشروطه را در ایران، با خاطراتش از مبارزه کوچک‌تری در زادگاه خودش آغاز می‌کند؛ قیام چوپان‌ها یا چنانچه در تاریخ ثبت شده‌ است، «چوپانلار عصیانی»، این خاطرات در واقع تاریخ مردم است، مردم فرودستی که به قیام چوپان‌های اندوهگینی تعلق داشتند که بعدها در قالب قیام ستارخان باز‌آفرینی شد و حیاتش را در جغرافیایی دیگر ادامه داد. برای مردم قفقاز و قره‌داغ و از جمله محمدسعید، قصه آزادی‌خواهی مشروطه‌طلبان ایرانی، قصه‌ای سراسر امید و زندگی بود از این رو که آنان نیز با مرور خاطرات چوپان‌ها، در سایه رنج‌های خویش، به مفاهیمی همچون آزادی و حب وطن فراوان می‌اندیشیدند و مخصوصا قیام مشروطه ایران را یک رویارویی انگیزه بخش در برابر روسیه تزاری می‌دیدند، درست در اوج روزهایی که قفقاز تحت سلطه شدید روسیه بود.

اردوبادی اخبار مبارزه مشروطه و افت و خیزهایش را در ایران به فراوانی دنبال می‌کرد و با نثر و لحنی مملو از عواطف عمیق انسانی و با طنینی دلگرم‌کننده در مقالاتی که در این‌باره در نشریات قفقاز منتشر می‌کرد، با مردم ایران به گفت‌وگو می‌نشست: «روزی می‌آید که وطنتان صورت یک گلزار معرفت را به خود می‌گیرد. اینک آن روز نزدیک می‌شود! با خون مقدس فرزندان جان‌باخته شما در راه حریت، گل‌های حریت و مساوات در ایران چهره‌گشای مسرت می‌شود. اکنون دیگر زمان ابراز دلتنگی از جفای مشتی خوانین مستبد نیست. اکنون وقت به دنیا آوردن و پروردن فرزندان بافرهنگ و حریت‌پرست است.»

و باز در مقاله‌ای دیگر که در روزنامه‌ای به نام صدا منتشر می‌شود، با لحنی محکم‌تر ایرانیان را برای تداوم مبارزه تهییج می‌کند، گویی می‌کوشد در جانفشانی آزادیخواهان ایرانی، آرزوهای خود را ببیند که شکوفه می‌دهند که اگر ایرانیان مبارزه را به استبداد ببازند این شکوفه‌ها پرپر خواهند شد: «ایرانی‌ها انسان‌هایی هستند تلخی اسارت و استبداد چشیده. ایرانی‌ها خوب می‌دانند که در هر روز با هزار خنجر پاره‌پاره شدن خیلی شیرین‌تر از اسارت است. صریح‌تر بگویم بهتر آنکه به جای بربادرفتن عرض و ناموس، سر و تن با خنجرها مثله شود. کسب ناموس ملی برای هرکس و از آن جمله ایرانیان فرض است.»

اما از این مقالات که کارنامه فکری درخشانی برای نویسنده تبریز مه‌آلود ساخته، اگر بگذریم باید اذعان کنیم که تبلور این رویکردهای متهورانه بیش از هر مقاله‌ای در پردازش رمان تبریز مه‌آلود بازتاب پیدا کرده‌ است، آنجاست که قهرمانان تاریخی در همان نقش و با همان جنگندگی شورمندانه و آرمان‌گرایانه‌ای ظاهر می‌شوند که روزنامه‌نگار آن سوی ارس، در ذهن و جان و مقالاتش بدان دل داده بود و به این ترتیب است که به تعبیر فریده وزیرووا، یکی دیگر از منتقدان ادبیات داستانی آذربایجان، «قهرمانان، به ویژه چهره‌های بدیع شخصیت‌های تاریخی برجسته‌ترین دستاورد رمان است.

چهره‌های ستارخان، قهرمان محبوبی که در پرتو فداکاری در راس جنبش مسلحانه مردمی قرار گرفته، رفیق و همرزم او باقرخان، علی‌مسیو، انقلابی بی باک و مدبر، امیرحشمت و دیگران با مهارت ترسیم شده است. گذشته از اینها نویسنده چهره ده‌ها انقلابی گمنام اعم از مرد و زن و نیز ضدانقلابیون معروف و نامعروف و عناصر منفی و... را نیز تصویر کرده‌است.» که این آخری هم باز می‌تواند بازتابی باشد از خدمت غیرقابل کتمانی که اردوبادی به تاریخ مردم کرده‌ است.

شربت جام انقلاب را نوشیدم
نخستین بازتاب‌های قهرمان روایت - ستارخان قره‌داغی - بر زبان یک درشکه ران پیر، که اسمش نوروز است، در قصه منعکس می‌شود شاید از این رو که نویسنده تلویحا می‌خواهد نقش نمادین قهرمانان را در تار و پود زیست و معیشت مردم خرده‌پا به مخاطبانش نشان دهد، کوششی که به روشنی همان رهیافتی است که درباره تاریخ از پایین، تاریخ فرودستان در گستره تاریخ‌نگاری پیشتاز سراغ داریم:
«درشکه‌ران‌مان نوروز ترانه‌ای را که درباره ستارخان سروده شده بود به آهنگی مخصوص می‌خواند و دخترها (دو دختر روس مسافر به ایران) در زیر و بم ترانه شرقی جذب شده بودند: ستارخان‌ام، پسر حسن‌خان/ فرزند جوان انقلاب بزرگ/سلاح برگرفتم و از جان خود گذشتم/شربت جام انقلاب را نوشیدم/ هفت-هشت رفیق جوانمرد نیز یافتم/ بر اسب کهر سوارشده، به سنگر تاختم/ اردوها پراکندم و فوج‌ها آشفتم/ و تبریز را سراسر درنوردیدم/ امیرخیز، خیابان، لیل‌آباد سرخاب/ ششکلان، مارالان، شتربان، اهراب/ ستارخان پسر حسن‌خان گوید/ضرب شستم را تعریف می‌کند»



اگر به یاد بیاوریم که ستارخان فرزند یک بزاز دوره‌گرد بوده‌ است که از تبریز پارچه می‌خرید و در دهات ارسباران می‌فروخت و در نتیجه زندگی‌اش همچون دیگر رنجبران هم‌روزگارش به سختی و فقر و فاقه می‌گذشت، بیشتر قادر به درک اهمیت مردم در این روایت و همچنین  محوریت ستارخان به عنوان قهرمان موردپسند رنجبران خواهیم بود؛ رضا براهنی درباره وجه اجتماعی و مردمی‌ای که نهضت مشروطیت در تاریخ و تاریخ‌نگاری آفریده‌ است، تحلیل تامل‌برانگیزی دارد؛ او در کتاب «طلا در مس‌‌» در این زمینه می‌نویسد: «نهضت مشروطیت انبار باروتی بود در مرز پوسیدگی، و موقعی که منفجر شد ارکان تحجر فکری را اگر نه به کلی، از خیلی لحاظ‌ها نابود کرد. بزرگترین تاثیر مشروطیت، در جهت اجتماعی بود... مشروطیت حادثه‌ای بود تا مردم ایران، ظرفیت قرن‌ها پنهان‌مانده اجتماعی خود را کشف کنند، و انسانی که سرش را می‌انداخت به پایین و به کسب و کار خود ادامه می‌داد فهمید که در نهاد او چیزی به عنوان ظرفیت اجتماعی وجود دارد.

مشروطیت به فردی که در طول قرون، آگاهی درستی به چگونگی از بین بردن معضلات اجتماعی حیات خود نداشت، آموخت که دست روی قلب خود بگذارد و بداند که چیزی اجتماعی در آن می‌تپد و چیزی اجتماعی از مرکز قلب به سوی تمام بدن، درون خون و گلبول‌های خون، جریان پیدا می‌کند و از فرق سر تا نوک پا را از حرارت وصف‌ناپذیری سرشار می‌کند. این حرارت از یک دلال اسب، ستارخان می‌سازد، چرا که آن دلال اسب، چیزی اجتماعی که از دینامیسم تاریخی برخوردار است در وجود خود پیدا می‌کند و برای پرکردن آن ظرفیت اجتماعی، تفنگ دینامیسم در دست می‌گیرد.»

اما بازگردیم به روایت درشکه‌ران قصه تبریز مه‌آلود که با گفت ,گوی راوی با دو دختر کنجکاو درباره قهرمان ترانه فولکلور ادامه پیدا می‌کند و زمینه را برای شناخت مخاطب از قهرمان قصه بیش از پیش هموار می‌سازد: «همچنان که درشکه‌چی از دلاوری‌ها و پیروزی‌های ستارخان می‌خواند، من برای دخترها ترجمه می‌کردم. نینا که با علاقه‌مندی گوش می‌کرد، سرانجام پرسید: -آیا این درست است که ستارخان سازمان رزمنده بر ضد حکومت را با شرکت هفت-هشت نفر تشکیل داده‌است؟ نینا در حالی که این سخنان را بر لب داشت، خصوصیات ظریف جوانی در چشمانش می‌درخشید. من سخنان دیگری درباره ستارخان گفتم: -او با جسارت بی‌مانندی عرض‌اندام کرد. با نیرویی اندک به میدان آمد، اما بعدا خیلی‌ها در اطراف او گرد آمدند. عناصر ناراضی از حکومت هم به او پیوسته بر ضد حکومت به مبارزه پرداختند.»

اما آنچه در روایت بیش از هر داده‌ای روشن و پررنگ است، همان ترانه‌های فولکلوری است که مردم ساده کوی و برزن زمزمه می‌کرده‌اند شاید همانند تاریخی موازی با تاریخ رسمی روزگار، اشعاری که نویسنده تبریز مه‌آلود با مکتوب کردن آنها خدمت بزرگی به این شعبه از تاریخ‌نگاری - تاریخ مردم- کرده‌ است وجود این ترانه‌ها همان چیزی است که می‌تواند موید نظریاتی باشد که درباره نقش رنجبران ناآگاه و اندوهگین در پیشبرد جنبش مشروطیت نوشته شده‌ است.




مثلا احمد کسروی با حیرت از این تحرک توده‌های مردم که از آنها تحت عنوان بی‌چیزان نام می برد، سخن می‌گوید و در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» می‌نویسد: «چون شور و خروش دراز کشیده‌ بود کم‌کم رشته از دست خردمندان بیرون رفته به دست آشوبگران می‌افتاد، و کم‌کم برخی نابسامانی‌ها پدیدار می‌گردید. شگفت است که باربران و اینگونه بی‌چیزان از پیش‌آمد لذت می بردند و با آنکه در نتیجه نبودن بازار بی‌کار و بی پول می‌ماندند با سختی زندگانی ساخته بازشدن بازارها را نمی‌خواستند. اینان معنی قانون اساسی را نمی‌دانستند و با این همه در طلبیدن آن، پافشاری می‌نمودند.»

این پافشاری در تبریز مه‌آلود و آنچه از فولکلوریک مردم ثبت می‌کند، داده‌های عمیق‌تری درباره این بی‌چیزان ارایه می‌کند مثلا از دل این داده‌ها می‌توان به روشنی نگرش مردم جامعه وقت را درباره شاه مملکت بازجست، شاهی که در فلسفه سلطنت، سال‌ها به سان سایه خداوند ستوده می‌شد اکنون از دریچه نگاه توده‌های رنجبران اجتماع، تا بدین‌پایه مفلوک و مغضوب تصویر می‌شود: «در تبریز انقلاب است / ممدلی بگیر بخواب / برو دنبال کمک / لحاف بکش بگیر بخواب / از انگلیس کمک بگیر / ممدلی بگیر بخواب / از روس‌ها قزاق بخواه / ممدلی بگیر بخواب / التماس کن به لیاخوف / ممدلی بگیر بخواب / در تبریز ستارخان هست / ممدلی بگیر بخواب / ممدلی بگیر بخواب / کنسول فرستد سالدات / بفروش تبریز به تهران / ممدلی بگیر بخواب»

چنانچه پیداست برای مردم در این روزها قهرمان ساده خودشان که کوچک و بزاز‌زاده اما متکی به پشتوانه مردم ستم‌کشیده بود به روشنی بر قدرت نمادین و دیرینه سایه خداوند بر زمین که همان سلطان قاجار باشد، برتری داشت، تبریز مه‌آلود با ثبت این اشعار نشان می‌دهد که در جهان در حال گذار، قهرمانان ساده بر صاحبان قدرت و مشروعیت‌های چندین صد‌ساله می‌تاختند تا زندگی و معیشت رنج‌آلود مردم محروم و غمگین را از بحران‌های بزرگ‌تر نجات دهند و تبریز مه‌آلود محمل بزرگ و فراخ همین تغییر جهان بینی‌ها و معرفت‌شناسی‌ها در میان بافت اجتماع ایرانی ست مستند‌تر از هر متن تاریخ‌نگارانه و مستدل‌تر از هر نظریه‌پردازی جامعه‌شناسانه‌ای.

نویسنده بعدتر روایت می‌کند که تاثیر این ترانه‌های فولکلور و عواطف شورمندانه نهفته در آن، در میان مردم و به ویژه زنان چنان بوده‌ است که حتی مصر بوده‌اند که مثلا با ستارخان و قهرمانان شبیه به او ازدواج کنند گویی به این ترتیب با جهان‌بینی ساده و محدود و خانگی خود می‌خواستند شکوه قهرمانان را به خانه‌های کوچک خودشان بکشانند: «زن‌ها انقلاب را خیلی دوست دارند. آنها رهبران انقلاب را آدم‌های خارق‌العاده‌ای به شمار می‌آورند. امروز نامه‌ای از یک بیوه‌زن دریافت داشته‌ام که همین نکته را اثبات می‌کند. ببین چه نوشته است: می‌دانم که شما چند زن دارید. این از نظر من عیبی ندارد. من یک زن بیوه هستم. مال و ثروت و دهات زیاد دارم. شما را هم ندیده‌ام. می‌دانم که قهرمان انقلاب هستید. من نام شما را با کمال امتنان قبول می‌کنم اگر شما هم قبول بکنید خودم را خوشبخت خواهم دانست.»

                         ستارخان - باقرخان

و به این ترتیب ستارخان نه تنها یک مرد قهرمان در دل مبارزات اجتماعی معرفی و تبیین می‌شود بلکه فراتر از آن نقش مثال‌زدنی مردی را به خود می‌گیرد که معشوقه‌گان را نیز به خود جذب می‌کند گویی در سیما و جان و روح او جاذبه‌ای اسرار‌آمیز نهفته که عاشقانه‌آفرین هم هست و از این روست که می‌توان با صراحت گفت که در تبریز مه‌آلود پاشنه بر مدار ستارخان می‌گردد و نویسنده گاه و بیگاه او را در سجایای اخلاقی از همقطارانش ممتاز می‌انگازد و مثلا درباره باقرخان می‌نویسد: «من به دقت گوش به سخنان باقرخان سپرده بودم. هیچ‌یک از خصوصیات او به خصوصیات ستارخان شباهت نداشت. ستارخان با دیگران مصلحت و مشورت می‌کرد. هرگز خود را از دیگران برتر نمی شمرد در حالی‌که باقرخان چنین نبود. او همه‌اش در پاسخ دیگران می‌گفت که ما همه‌چیز را می‌دانیم انگار پاسخ دیگری در چنته نداشت.»
محمد‌سعید اردوبادی
و به این ترتیب راوی تبریز مه‌آلود در قالب قصه‌ای تاریخ‌محور و روایت‌های تودرتویی از زندگی روزمره و زیست شرقی مردم تبریز، موقعیت اجتماعی شهری را به تصویر می‌کشد که دکتر مهدی ملک‌زاده در کتاب «تاریخ انقلاب مشروطیت»‌ درباره آن چنین نوشته است: «خوشبختانه در تبریز انقلاب در دست کسانی بود که می‌دانستند آزادی را با آتش و آهن باید حفظ کرد و با ناله و گریه و اظهار مظلومیت کردن و حرف‌های پوچ زدن دشمن بدخواه را که سرتاپا غرق اسلحه بود نمی‌توان از بین برد.»

بارتلمی، جان بارت و براتیگان؛ پیشروان پست‌مدرنیسم آمریکا

شیوا مقانلو می‌گوید: بارتلمی نویسنده آوانگاردی بوده است. بارتلمی به همراه جان بارت و براتیگان جزو پیشروان پست مدرنیسم امریکا بوده‌اند که البته سبک داستان‌نویسی آن‌ها با هم متفاوت است.

 

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، آمریکا در قرن اخیر، مهد نویسندگان جریان‌ساز بوده و هست. یکی از این نویسندگان دونالد بارتلمی از نویسندگان پست‌مدرن است که علاوه بر نویسندگی تجربیاتی در روزنامه‌نگاری و خبرنگاری نیز داشته است. بارتلمی را عموما پدر داستان‌های پست‌مدرن می‌دانند. او در گونه علمی‌تخیلی و خیال‌پردازی نیز آثاری انگاشته است. با اینکه او هرگز نویسنده علمی تخیلی و خیال‌پردازی نبود، اما آثاری جریان‌ساز خلق کرد که از پیشروترین آثار موج‌نوی علمی‌تخیلی و سایبرپانک محسوب می‌شوند. او همچنین یکی از بنیان‌گذاران اصلی رشته نویسندگی خلاق دانشگاه هوستون بود. در ایران نیز آثاری از او به فارسی برگردانده و منتشر شده است. شیوا مقانلو یکی از مترجمانی است که تا به حال چندین مجموعه داستان از او به فارسی ترجمه کرده است. به تازگی مجموعه داستانی به نام «زن تسخیر‌شده» از بارتلمی با ترجمه وی از سوی نشر چشمه منتشر شده است و به همین بهانه درباره نثر و سبک و سیاق بارتلمی با شیوا مقانلو گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

از چه زمانی به ترجمه کارهای بارتلمی علاقه‌مند شدید؟
از دوران دانشجوئی در دانشگاه هنر.  اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد تب مباحث پست‌مدرن داغ بود ولی بیشتر متون نظری ترجمه می‌شد تا داستان‌های شاخص پست مدرن. به هرحال این جای خالی را حس کردم, گرچه ترجمه و معرفی این نویسنده متفاوت و پیشرو, ریسک بزرگی بود.

اولین کتابی که از بارتلمی ترجمه کردم مجموعه داستانی به نام «زندگی

بارتلمی در آثارش نهادهای رسمی را نقد می‌کند و قواعد جدی جامعه­‌اش را مسخره می‌کند.

شهری» بود که خود  بارتلمی آن  را به همین نام  یعنی «زندگی شهری» منتشر کرده بود. این کتاب را نشر بازتاب نگار منتشر کرد. بعد از مدتی تصمیم گرفتم مجموعه گلچین شده‌ای از بارتلمی ترجمه کنم. دوست داشتم داستان‌هایی که درون‌مایه نزدیک‌تری به هم دارند را انتخاب کنم و در یک مجموعه داستان بیاورم. بارتلمی خودش و در اواخر عمرش, داستان‌های کوتاهش را در دو مجموعه به نام «چهل داستان» و «شصت داستان» جمع‌آوری و منتشر کرده بود.

من از این مجموعه داستان‌هایی انتخاب کردم و اسم یکی از داستان‌ها که «زن تسخیرشده» بود را برای آن برگزیدم. این کتاب  از سوی نشر مرکز منتشر شد و چون از شرایط قرارداد راضی نبودم – به دلیل طولانی‌شدن پروسه تجدیدچاپ- نهایتا آن را فسخ و به نشر چشمه واگذار کردم که متاسفانه همراه شد با دوران تعلیق و تعطیلی نشر چشمه و روند کار کمی طول کشید؛ بعد از بازگشائی مجدد هم مجوز برخی از داستان‌های این مجموعه ( با اینکه قبلا چاپ شده بود)،‌ دچار مشکل شد. من اصرار داشتم چیزی از داستان‌ها کم نشود چون آن را نوعی توهین به مخاطب می‌دانستم. در این فاصله مجموعه دیگری از بارتلمی به نام «روی پله‌های کنسرواتور» برای نشر افق کار کردم که زودتر از چاپ دوم «زن تسخیر شده» منتشر شد.  درون مایه داستان‌های مجموعه «روی پله‌های کنسرواتور» به جنگ و نگاه ضدجنگ و کنایی بارتلمی نسبت به سیاست‌های آمریکا برمی‌گردد. این کتاب هم در افق به چاپ دوم رسیده‌است. با این توضیحات، در واقع «زن تسخیرشده» دومین مجموعه به لحاظ زمانی است که از بارتلمی ترجمه کرده‌ام اما ویراست نشر  چشمه‌، جدیدترین نسخه موجود در بازار محسوب می‌شود.

        

درون‌مایه داستان‌های بارتلمی در مجموعه «زن تسخیرشده» به هم نزدیک است؟ و اینکه  آیا می‌توان یک هسته مرکزی برای آن‌ها در نظر گرفت؟
داستان‌های

بارتلمی در داستان‌هایش به زندگی معاصر و روزمرگی زندگی انسان‌ها می‌پردازد اما در پس آن همواره بازی‌های اسطوره‌ای او مشخص است.

بارتلمی، در تمام مجموعه‌هایش، در وجوهی مشترک هستند که همان وجوه باعث شده بارتلمی را پدر داستان‌نویسی پست‌مدرن بدانند. عناصری را می‌بینیم که کمابیش در تمام داستان‌های او تکرار می‌شوند؛ مثل نگاه طنز تلخ و کنایه آمیزی که نسبت به مسائل جدی اجتماع مثلا سیاست و جنگ و نهادهای رسمی دارد. بارتلمی در آثارش نهادهای رسمی را نقد می‌کند و قواعد جدی جامعه­‌اش را مسخره می‌کند. دیگر این که، سبک داستان‌نویسی بارتلمی قطعه‌قطعه‌نویسی است و در داستان‌های او مقدمه میانه و پایان مشخصی وجود ندارد. انگار که در حال خواندن قطعاتی جدا از هم هستیم که در نهایت آن قطعات به هم متصل می‌شوند و معنای کلان‌تری را می‌سازند.
نکته  مشترک دیگر این داستان‌ها این است که بازی‌های خاصی با مسائل اسطوره‌ای و تاریخی در آن‌ها وجود دارد و بارتلمی با این مفاهیم هم بازی می‌کند و به نوعی جنبه­ دیگر و فی‌البداهه‌ای از آن­‌ها ارائه می­‌کند. بارتلمی در داستان‌هایش به زندگی معاصر و روزمرگی زندگی انسان‌ها می‌پردازد اما در پس آن همواره بازی‌های اسطوره‌ای او مشخص است. به طور مثال در پس اسامی خیابان‌ها و فروشگاه ها و برنامه­‌های تلویزیونی امروزی، لایه زیرینی هویدا می‌شود که ریشه در همین ارجاعات دارد.

با توجه به اینکه مترجم آثار او هستید می‌توانید نویسنده خاصی را نام ببرید که بارتلمی از او تاثیر گرفته یا اینکه به نظرتان بارتلمی را می‌توان نویسنده آوانگاردی قلمداد کرد؟
بارتلمی نویسنده آوانگاردی بوده است. بارتلمی به همراه جان بارت و براتیگان جزو پیشروان پست‌مدرنیسم آمریکا بوده‌اند که البته سبک داستان­‌نویسی آن‌ها با هم متفاوت است. به نظرم بارتلمی در کل نویسنده­‌ای متاثر از تاریخ و ادبیات است ولو نشود مصداق‌های مشخصی از نویسندگان تاثیرگذار بر او را نام برد اما به شخصه معتقدم بارتلمی در داستان « بعضی از ما دوست‌مان کلبی را تهدید کرده بودند» تحت تاثیر داستانی از ادگار آلن‌پو به نام «خمره آمونتیلادو» است. در آن داستان هم راوی اول شخص، با خونسردی از تدارکات و مراحل اجرائی

بارتلمی در کل نویسنده­‌ای متاثر از تاریخ و ادبیات است ولو نشود مصداق­‌های مشخصی از نویسندگان تاثیرگزار بر او را نام برد.

قتل دوست نزدیکش می‌گوید بی این که دلیل مشخصی برای این قتل ذکر شود. بارتلمی روایتی پست مدرن و هیستریک از این داستان دارد. یا مثلا در اکثر داستان‌های بارتلمی رد پای قصه‌ها و افسانه­‌های معروف قبلی را می‌توان پیدا کرد. مثلا در داستانی به نام «شبح اپرای پاریس» با رمان «شبح اپرا»  و کاراکتر معروف آن یعنی همان خواننده اپرا که صورتش سوخته است،  شوخی و بازی‌های پست‌مدرن جالبی کرده است.

          
 
از این گذشته همان‌طور که گفتم بارتلمی علاقه زیادی به بازی‌های تاریخی دارد و در داستانی به نام «کورتس و مونتزوما» واقعیت تاریخی حمله اسپانیایی‌ها به مکزیک‌ها و غارت آن‌ها را به یک داستان کوتاه پست‌مدرن تبدیل کرده است. ردپای اتفاقات تاریخی به این شکل در آثار بارتلمی به وضوح قابل ردیابی است.

چه اثر جدیدی در دست ترجمه و نگارش دارید؟
یک مجموعه داستان برای نشر ققنوس ترجمه کرده ام که زیر چاپ است. شش داستان منتخب از نیویورکر  که در سال 2016 منتشر شده اند و نام آن را «ابریشمی گل‌برجسته» گذاشته‌ام. همچنین بخش دوم کتاب «بونوئلی‌ها» را برای نشر چشمه کار کرده‌ام. جلد نخست (با نشر چشمه) شامل داستانک­‌ها و اشعار و طرح­‌های ادبی بارتلمی در سال­‌های جوانیش بود؛ اما این جلد دوم که «جذابیت پنهان بونوئل» نام دارد کاملا سینمائی است: یعنی مجموعه‌ای از طرح‌های فیلم، فیلمنامه‌ها، ‌نمایشنامه‌ها, سخنرانی­‌ها و مطالب تئوریکی است که بونوئل درباره سینما نوشته, چه فیلم­‌های خودش و چه فیلم‌­های دیگران. که گلچین بسیار مهم و هیجان­‌انگیزی است. ضمنا مشغول ترجمه یک نوولت برای نشر افق هستم که در گروه شاهکارهای ادبی پنج میلی‌‌متری این انتشارات عرضه خواهد شد. 
همچنین مشغول نگارش رمان جدیدم هستم و هشت فصل آن را تا به حال نوشته‌ام و امیدوارم تا پایان سال به اتمام برسد.

گفتنی است مجموعه داستان «زن تسخیرشده» نوشته دونالد بارتلمی با ترجمه شیوا مقانلو در 105 صفحه و 700 نسخه به قیمت 12000 تومان در گروه جهان نو نشر چشمه منتشر شده است.

برندگان نوبل 2018

جایزه نوبل معتبرترین جایزه‌ای است که در حوزه‌های علمی به یک دانشمند تعلق می‌گیرد. جایزه نوبل در سال ۱۸۹۵، به وصیت" آلفرد نوبل" ، کارخانه‌دار وشیمی‌دان سوئدی، که بیشتر او را به دلیل ابداع" دینامیت" می‌شناسند، پایه‌گذاری شد.

طبق وصیت وی، پنج جایزه به‌طور سالانه در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح به افرادی تعلق می‌گیرد که بیشترین خدمت را به مردم کرده باشند.

در سال ۱۹۰۱ میلادی، نخستین جوایز این بنیاد اهدا شد. از سال ۱۹۰۱ تاکنون، ۱۱۱ جایزه نوبل فیزیک اهدا شده است و شش بار در سال‌های ۱۹۱۶، ۱۹۳۱، ۱۹۳۴، ۱۹۴۰، ۱۹۴۱ و ۱۹۴۲ اعطا نشد اما دلیل اینکه جوایز نوبل در آن شش سال اعطا نشد این است که بنا بر آنچه در اساسنامه بنیاد نوبل آمده است: اگر هیچ کدام از آثار مورد بررسی، دارای اهمیت ویژه‌ای که در پاراگراف اول آمده است، نباشد، پول جایزه تا سال بعد حفظ می‌شود. حتی در این صورت هم نمی‌توان جایزه را اعطا کرد و مبلغ باید به بودجه بنیاد اضافه شود.در کل در طول جنگ جهانی اول و دوم، جایزه‌های نوبل کمتری اهدا شد.

اولین دریافت‌کنندگان این جایزه ماری و پیر کوری، پل دیراک و آلبرت انشتین بودند، اما بعد از آن افراد زیادی از جمله دیمیتری مندلیف خالق جدول تناوبی عناصر  و لیز مایتنر، کاشف تقسیم هسته‌ای باید نوبل را دریافت می‌کردند که چنین نشد.

"آکادمی سلطنتی علوم سوئد" وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل در رشته‌های فیزیک و شیمی و "موسسه کارولینسکا" نیز وظیفه گزینش برنده جایزه نوبل در رشته فیزیولوژی و پزشکی را برعهده دارد.

در آغاز، کسانی که صلاحیت معرفی نامزد دارند فهرست نامزدهای خود را تا تاریخ یکم فوریه همان سال میلادی ارائه می‌دهند. البته، اعضای کمیته نوبل خود زمان بیشتری برای معرفی نامزدهای خود دارند. سپس "کمیته نوبل نروژ" با ۲۰ الی ۳۰ نفر را از میان آن نامزدها انتخاب می‌کنند. در گام بعد گروهی از مشاوران نروژی و بین‌المللی گزارش‌هایی درباره نامزدهای لیست نهایی ارائه می‌دهند که اعضای کمیته نروژی با استفاده از این گزارش‌ها و دیگر مستندات تعداد نامزدها را به چند نفر می‌رسانند.

تصمیم درباره برنده نهایی در آخرین جلسه کمیته گرفته می‌شود که معمولا در اواخر ماه سپتامبر یا اوایل اکتبر برگزار می‌شود.

کمیته‌ها و موسساتی که جزو هیئت انتخاب جوایز هستند، اغلب نام برندگان را در ماه اکتبر اعلام می‌کنند.

 جوایز نیز طی یک مراسم رسمی در ۱۰ دسامبر، یعنی سالگرد درگذشت آلفرد نوبل، به برندگان اهدا می‌شود.

یک از محدودیتهایی که افراد آن را یک بی عدالتی در مراسم نوبل می‌شمارند، محدودیت در تعداد دریافت‌کنندگان جایزه است که نباید بیش از سه نفر باشد برای مثال در نوبل فیزیک سال گذشته کشف نخستین مشاهدات امواج گرانشی به رسمیت شناخته شد و در این کشف بیش از ۱۰۰۰ دانشمند شرکت داشتند، اما این جایزه به سه نفر اهدا شد.

"نائومی اورسک" مورخ علوم "هاروارد" می‌گوید: اعطای جایزه به تنها سه فرد کار شایسته‌ای نیست،  چون علوم مدرن نتایج کار گروهی است.

البته نمونه‌هایی از اهدای این جایزه به گروه نیز مشاهده شده، به طوری که در سال ۲۰۰۷  "ال گور" جایزه صلح نوبل را همراه با کل گروه تغییرات اقلیمی در زمینه گرم شدن کره زمین کسب کرد. صلیب سرخ نیز برنده جایزه صلح شده است.

به گفته افراد باید تغییراتی در روش انتخاب و اهدای جوایز نوبل صورت گیرد تا تمامی نوابغ موفق به دریافت این جایزه شوند.

مراسم جایزه صلح نوبل از ۱۹۰۵ تا ۱۹۴۶ در موسسه نوبل نروژ، پس از آن در دانشگاه اسلو و از سال ۱۹۹۰ در عمارت شهرداری اسلو برگزار شده‌است. سایر مراسم‌های اهدای جوایز از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۷ نیز در استکهلم برگزار شده‌اند.

مراسم اهدای جوایز امسال نیز ماه دسامبر در استکهلم برگزار خواهد شد.

مبلغ جایزه نوبل

آلفرد نوبل اکثر املاک خود را به ارزش بیش از ۳۱ میلیون کرون سوئد (به ارزش امروز تقریبا حدود ۱۷۰۲ میلیون کرون) را برای تبدیل به یک صندوق سرمایه گذاری در "اوراق بهادار ایمن" اهدا کرد. درآمد سالانه حاصل از این سرمایه‌گذاری در قالب جوایز به کسانی که در سال گذشته بزرگترین پیشرفت را برای بشریت به ارمغان آورده‌اند، اعطا می‌شود.

هر سال هر یک از جوایز حداکثر به سه نفر اهدا می‌شود. هر جایزه عبارت است از یک مدال طلا، یک دیپلم افتخار و مبلغی پول. در حال حاضر، مبلغ اهدایی ۹ میلیون کرون یا ۷۷۵ هزار پوند است.

طبق گفته "کیتینگ"، کیهان شناس دانشگاه کالیفرنیا از سال ۱۹۰۱ بیش از یک میلیارد دلار به عنوان جایزه به برندگان اهدا شده است.

هیچ جایزه نوبلی به افراد درگذشته اهدا نمی‌شود. اساسنامه بنیاد نوبل از سال ۱۹۷۴ تصریح کرد که جایزه را نمی‌توان بعد از مرگ به کسی اعطا کرد، مگر اینکه مرگ وی پس از اعلام جایزه نوبل رخ داده باشد.

پیش از سال ۱۹۷۴، جایزه نوبل تنها دو بار به دانشمندان درگذشته اعطا شد. یک بار در سال ۱۹۳۱، جایزه نوبل ادبیات به "اریک اکسل کارل‌فلت"(Erik Axel Karlfeldt) و بار دوم جایزه صلح نوبل در سال ۱۹۶۱ به "دگ همرسکولد"(Dag Hammarskjöld) اهدا شد.

اکنون به معرفی افرادیکه برنده نوبل ۲۰۱۸ شده اند میپردازیم:

نوبل پزشکی ۲۰۱۸

اول اکتبر جایزه نوبل پزشکی سال ۲۰۱۸ به طور مشترک به "جیمز پی. آلیسون"(James P Allison) ایمنی‌شناس آمریکایی و "تاسوکو هونجو" (Tasuku Honjo) ایمنی شناس ژاپنی به خاطر کشف یک روش انقلابی درمان سرطان از طریق مهار پسرفت سیستم ایمنی بدن به این دو دانشمند تعلق گرفت.

سرطان هر ساله جان میلیون‌ها انسان را می‌گیرد و یکی از بزرگترین چالش‌های سلامت بشریت است. این دو دانشمند با تحریک توانایی ذاتی سیستم ایمنی بدن برای حمله به سلول‌های تومور، یک اصل کاملا جدید برای درمان سرطان ایجاد کرده‌اند.

"جیمز پی.آلیسون" پروتئین شناخته شده‌ای را مطالعه کرد که به عنوان ترمز بر روی سیستم ایمنی عمل می‌کند. او متوجه پتانسیل آزاد کردن این ترمز شد که به این ترتیب، سلول‌های ایمنی به تومورها حمله می‌کنند. وی سپس این مفهوم را به روش جدیدی برای درمان بیماران مبتلا به سرطان توسعه داد.

"تاسوکو هونجو" نیز به شکل موازی یک پروتئین را در سلول‌های ایمنی کشف کرد و پس از بررسی دقیق عملکرد آن، در نهایت عنوان کرد که آن هم به عنوان ترمز، اما با مکانیزمی متفاوت عمل می‌کند.

آلیسون و هونجو نشان دادند که چگونه استراتژی‌های مختلف برای مهار ترمزهای سیستم ایمنی بدن می‌تواند در درمان سرطان استفاده شود.اکتشافات اساسی این دو نوبلیست، نقطه عطفی در مبارزه علیه سرطان است.

جیمز آلیسون کیست؟

جیمز پی. آلیسون (James P Allison) دانشمند حوزه ایمنی‌شناسی اهل ایالات متحده آمریکا است. وی استاد تمام، رئیس دپارتمان ایمنی‌شناسی و مدیر اجرایی بخش ایمونوتراپی مرکز سرطان ام. دی. اندرسون دانشگاه تگزاس است. یافته‌های او منجر به تولید درمان‌های جدید ضدسرطان برای برخی از انواع کشندهٔ این بیماری شده‌است. او همچنین رئیس «مؤسسهٔ پژوهش سرطان» (CRI) در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی و عضو شورای مشورتی آن است.

آلیسون مادرش را در سن ۱۱ سالگی به دلیل ابتلا به لنفوم و برادرش را در سال ۲۰۰۵ به‌دلیل ابتلا به سرطان پروستات از دست داد. او در یک گروه موسیقی جاز متشکل از ایمونولوژیست‌ها و سرطان‌شناس‌ها به نام «چک‌پوینتس» و همچنین یک گروه موسیقی محلی به نام «چک‌مِـیتز»، سازدهنی می‌نوازد.

علاقه‌مندیِ علمی او طی سالیان متمادی، چگونگی فعال‌شدن و تکامل لنفوسیت‌های تی و همچنین ایجاد و گسترش شیوه‌های نوین ایمونوتراپی تومورها بوده‌ است. وی نخستین کسی است کمپلکس پروتئینی گیرندهٔ آنتی‌ژن و لنفوسیت تی را جداسازی کرد.

پروفسور آلیسون نخست در سال ۱۹۶۹ میلادی در رشتهٔ میکروبیولوژی لیسانس گرفت. سپس موفق شد مدرک دکترای خود را در رشتهٔ زیست‌شناسی از دانشگاه تگزاس در آستین دریافت کند و در این دانشگاه از شاگردان «جی. بری کیتو» بود.

وی در سال ۱۹۸۵ میلادی استاد ایمنی‌شناسی و رئیس "مؤسسهٔ پژوهش سرطان" در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی شد و سپس در سال ۲۰۰۴ به مرکز سرطان مموریال اسلون–کترینگ در شهر نیویورک رفت و رئیس "مرکز ایمونوتراپی سرطان لودویگ"، رئیس بخش آموزش ایمونولوژی، مدیر بخش مطالعات ایمونولوژی و ایمونولوژیست ویزیت‌کنندهٔ بیماران در این مرکز شد.

پروفسور آلیسون همچنین تا سال ۲۰۱۲ میلادی، پژوهش‌گرِ مؤسسه پزشکی هاورد هیوز(HHMI) بود تا سرانجام در همان سال، به مرکز سرطان ام. دی. اندرسون دانشگاه تگزاس پیوست و از آن هنگام، رئیس دپارتمان ایمنی‌شناسی آن مرکز بوده‌است.

او در مصاحبه اخیر خود با سایت نوبل پرایز گفت: دریافت جایزه نوبل یکی از رویاهایم بوده است و از شنیدن خبر بسیار هیجان زده شدم زیرا من همیشه خود را یک دانشمند پایه‌ای می‌دانستم و خود را بیش از آن تصور نمی‌کردم.

تاسوکو هونجو کیست؟

تاسوکو هونجو (Tasuku Honjo) متولد ۲۷ ژانویه ۱۹۴۲ در شهر کیوتو ژاپن است. شهرت وی که یک ایمنی شناس است، در زمینه یافتن پروتئین‌های مرتبط با بروز سرطان است.

وی قدم بزرگی در راه شناسایی عوامل فراجهش‌ها در سیستم ایمنی بدن برداشته است.

دکتر هونجو  در سال ۲۰۰۱ به عنوان دستیار خارجی آکادمی ملی علوم آمریکا، در سال ۲۰۰۳ به عنوان عضو آکادمی علوم طبیعی آلمان و در سال ۲۰۰۵ به عنوان عضوی از آکادمی علوم ژاپن انتخاب شد.

اکنون نیز در سال ۲۰۱۸ به پاس خدماتش در راه مبارزه با سرطان به همراه دکتر جیمز آلیسون به عنوان برنده جایزه نوبل پزشکی معرفی شد.

اسامی برندگان جوایز نوبل هر ساله از اول تا هشتم اکتبر اعلام می‌شود و طی روزهای آینده برندگان جوایز نوبل فیزیک و شیمی معرفی خواهند شد.

او نیز در مصاحبه با سایت نوبل پرایز ضمن ابزار خوشحالی از دریافت این جایزه گفت: زیست شناسی علم بسیار پیچیده‌ای است و علم زیست شناسی کاملا با علم مهندسی تفاوت دارد. ما نمی‌توانیم درمانی را طراحی کنیم. بسیاری از مردم سعی کردند درمان سرطان را پیدا کنند، اما همه شکست خوردند. من هیچوقت انتظار نداشتم که پژوهش‌هایم بر روی سیستم ایمنی، منجر به کشف درمان سرطان شود. احساس و عقیده من این است که افراد باید چیزهای زیادی را امتحان کنند چون اگر پیگیر و خوش شانس باشند می‌توانند به هدف خود دست یابند.

نوبل فیزیک ۲۰۱۸

جایزه "نوبل" فیزیک سال ۲۰۱۸ به طور مشترک "آرتور اشکین" (Arthur Ashkin)،"جرارد مورو" (Gérard Mourou) و "دونا استریک‌لند" (Donna Strickland) به خاطر نوآوری‌های انقلابی در حوزه فیزیک لیزری تعلق گرفت. اشکین صاحب نصف جایزه و دو دانشمند دیگر نیز هر کدام صاحب یک چهارم از جایزه نقدی بنیاد نوبل خواهند شد.

"جرارد مورو" (Gérard Mourou)، فیزیکدان فرانسوی، به همراه "دونا استریکلند"(Donna Strickland)، روشی موسوم به "CPA" را ابداع کردند، CPA روشی برای ایجاد" لیزرهای پالسی ‌فوق‌ کوتاه" است. این روش، برای تولید پالس‌های فوق‌کوتاه و قوی در جراحی، پزشکی و مطالعات بنیادی علمی، کارآمد خواهد بود.

جایزه نوبل فیزیک از ۱۹۰۱ تا ۲۰۱۷ به ۲۰۷ نفر داده شده بود که در واقع تعداد واقعی آنها ۲۰۶ نفر است، چرا که جان باردین دو بار نوبل فیزیک را به دست آورده است. امسال نیز ۳ دانشمند به این تعداد اضافه شدند. میانگین سنی تمام برندگان نوبل فیزیک بین سال‌های ۱۹۰۱ تا ۲۰۱۷، ۵۵ سال است.

جوانترین برنده نوبل فیزیک تا به امروز، "لارنس برگ"(Lawrence Bragg) است که در زمان اهدای جایزه نوبل ۲۵ ساله بود و این جایزه را با پدرش در سال ۱۹۱۵ به دست آورد.

مسن‌ترین برنده جایزه نوبل فیزیک نیز تاکنون "ریموند دیویس جونیور"( Raymond Davis Jr.) با ۸۸ سال سن بوده است که جایزه نوبل خود را در سال ۲۰۰۲ را دریافت کرد.

از میان تمام نفراتی که جایزه نوبل فیزیک را دریافت کرده‌اند، تنها سه نفر از آنها از بانوان بوده‌اند. سال ۱۹۰۳ ماری کوری ، سال ۱۹۶۳ ماریا گوئپرت-میر(Maria Goeppert-Mayer) و سال ۲۰۱۸ دونا استریکلند.

"جان باردین"( John Bardeen) تنها کسی است که دو بار در سال‌های ۱۹۵۶ و ۱۹۷۲ جایزه نوبل فیزیک را دریافت کرده است.

البته ماری کوری هم جایزه نوبل را دو بار برده است، اما یک بار در سال ۱۹۰۳ نوبل فیزیک را برد و یک بار در در سال ۱۹۱۱ نوبل شیمی به وی اهدا شد.

 ماری کوری و پیر کوری به عنوان یک زوج در سال ۱۹۰۳ جایزه نوبل فیزیک را دریافت کردند. ماری کوری جایزه نوبل را بار دیگر در سال ۱۹۱۱ این بار در زمینه شیمی دریافت کرد.

یکی از دختران ماری و پیر کوری به نام "ایرنه جولیوت-کوری"( Irène Joliot-Curie) نیز جایزه نوبل شیمی را در سال ۱۹۳۵ به همراه همسرش "فردریک جولیوت"( Frédéric Joliot) دریافت کرد.

ویلیام براگ و لارنس براگ در سال ۱۹۱۵، نیلز بور در سال ۱۹۲۲ و آگ ان. بور در سال ۱۹۷۵، مانه سیگبان در سال ۱۹۲۴ و کای ام.سیگبان در سال ۱۹۸۱، جی جی تامسون در سال ۱۹۰۶ و جورج پاژت تامسون در سال ۱۹۳۷ کسانی بودن که به عنوان پدر و پسر حائز جایزه نوبل فیزیک شده‌اند.

آرتور اشکین کیست؟

"آرتور اشکین" یکی از سه برنده نوبل فیزیک ۲۰۱۸ و مسن ترین فردی که تاکنون موفق به کسب این افتخار شده می‌گوید که به رغم سن بالا همچنان به کار تحقیق و پژوهش ادامه می‌دهد و علم تنها چیزی است که وی در آن عملکرد خوبی دارد.

"آرتور اشکین"(Arthur Ashkin) فیزیکدان آمریکایی در سال ۱۹۲۲ میلادی در نیویورک متولد شد.

وی تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه "کلمبیا" آغاز کرد و در همان دانشگاه تکنسین آزمایشگاه "پرتو" شد. اشکین با گذراندن رشته "فیزیک " در دانشگاه "کلمبیا"، به دانشگاه "کرنل" رفت و در آنجا به مطالعه "فیزیک هسته‌ای" پرداخت.
وی مدرک دکتری خود را از دانشگاه "کرنل" دریافت کرد و در آزمایشگاه‌های "بل" و شرکت تجهیزات مخابراتی آمریکایی"لوسنت" مشغول به کار شد. او در سال ۱۹۶۰ میلادی کار خود را در حوزه نورهای لیزری آغاز کرد که منجر به اختراع "انبرک‌های نوری" در سال ۱۹۸۶ شد.

"انبرک نوری" یکی از ابزارهای علمی است که در آن از پرتو لیزر با قابلیت فوکوس بالا برای ایجاد نیروی جاذبه‌ یا دافعه استفاده می‌شود. از کاربردهای این ابزار می‌توان به اندازه‌گیری خواص الاستیک دی.ان.ای با نگه داشتن زنجیره‌هایی از مولکول‌ها و کشیدنشان، مطالعه خواص تولیدکننده نیرو در موتورهای مولکولی، بازکردن پروتئین‌ها، مطالعه ذرات، انجام میکرو جراحی‌ها با ترکیب دیگر پرتوهای لیزری و اندازه‌گیری خواص غشاء نورونی اشاره کرد.

اشکین پیش از این در سال ۱۹۷۷ میلادی در حوزه "توسعه روش‌های خنک‌کردن و تسخیر اتم با لیزر" با "استیون چو" همکاری کرد که منجر شد "استیون چو" به همراه دو فیزیکدان دیگر جایزه نوبل فیزیک در سال ۱۹۹۷ را از آن خود کنند.

وی طی مصاحبه اخیر خود با سایت نوبل پرایز قهرمانان زندگی خود را نام برد و گفت: من از همان روز اول شروع این پروژه پیش‌بینی می‌کردم که این کاری بسیار مهم است. "آنتونی فیلیپس فان لیوونهوک"(Dutchman Antonie van Leeuwenhoek) دانشمند هلندی قهرمان من است، زیرا این مرد برای نخستین بار ساختار تک یاخته‌ای که خود آن را "انیمالکولس"(animalcules) می‌نامید را کشف کرد و سپس این کشف را در نامه‌ای و توسط ارسال چند تصویر به انجمن سلطنتی توضیح داد اما هیچ کس به او توجه‌ای نکرد تا اینکه چندی بعد آنها یک نمونه از میکروسکوپ او را می‌خواستند و او به آنها پاسخ منفی داد و گفت اگر شما خواستار یک میکروسکوپ هستید می‌توانید خودتان آن را بسازید. او  و "مایکل فارادی"(Michael Faraday) فیزیکدان و شیمیدان انگلیسی، قهرمانان من هستند.

وی هم چنین در ادامه مصاحبه گفت که در حال نوشتن یک مقاله مهم درباره انرژی خورشیدی است.

جرارد مورو کیست؟

"جرارد مورو" (Gérard Mourou)، فیزیکدان فرانسوی، در ۲۲ ژوئن سال ۱۹۴۴ به دنیا آمد. مورو از پیشگامان حوزه مهندسی برق و لیزرها به شمار می‌رود. او در مصاحبه خود با سایت نوبل پرایز درباره روش ابداعی خود گفت: از این لیزر می‌توان برای سرعت بخشیدن به ذراتی با کارآیی خیره‌کننده استفاده کرد؛ در نتیجه شاید بتوان از سیستمی استفاده کرد که به وسیله آن، به ذرات سرعت بدهیم و به جای کیلومتر از سانتی‌متر صحبت کنیم. تسریع‌کننده‌ها، کاربردهای بسیاری در دنیای پزشکی دارند. مثلا شاید برای ابداع یک درمان، از ایزوتوپ‌های رادیویی استفاده کنید اما برای این کار، باید از آزمایشگاه بیرون بروید زیرا گاهی اوقات، ایزوتوپ‌ها در راکتورهایی ساخته می‌شوند که در فاصله دوری قرار گرفته‌اند؛ در نتیجه آوردن آنها به بیمارستان دشوار است اما با فشرده ساختن این تسریع کننده، می‌توانید آن را به بیمارستان ببرید و از آنجا که تسریع‌کننده فشرده است، کاربردهای چندگانه‌ای دارد و می‌توان آن را در هر بیمارستانی به کار برد.

دونا استریکلند کیست؟

دونا استریکلند؛ سومین زن تاریخ است که موفق به دریافت جایزه نوبل فیزیک شده است.  "دونا استریکلند"(Donna Strickland) در سال ۱۹۵۹ میلادی در کانادا متولد شد و تحقیقات خود را در حوزه لیزر انجام داد. وی سومین زنی است که موفق به دریافت جایزه "نوبل" فیزیک شده است.

وی به همراه "جرارد مورو (Gérard Mouro) دیگر برنده نوبل فیزیک ۲۰۱۸، در حوزه اختراع تکنیکی به نام "CPA" کار کرد. این دو دانشمند به همین دلیل نیز "نوبل" را از آن خود کردند.
" CPA" تکنیکی برای ایجاد" لیزرهای پالسی ‌فوق‌ کوتاه" است.

گفتنی است تکنیکی که استریکلند و مورو توسعه دادند، برای تولید پالس‌های فوق‌کوتاه و قوی در جراحی، پزشکی و مطالعات بنیادی علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

"دونا استریکلند" مدرک مهندسی فیزیک خود را از دانشگاه "مک‌مستر"(McMaster University)  کانادا دریافت کرد و در سال ۱۹۸۹ دکتری خود را در رشته "نورشناسی" از دانشگاه "راچستر" آمریکا کسب کرد.

وی هم‌اکنون استاد دانشگاه "واترلو"(Waterloo) کانادا است. "استریکلند" نیز تاکنون توانسته جوایز معتبر علمی را از آن خود کند.

وی در مصاحبه با نوبل پرایز کار تحقیقاتی را نوعی سرگرمی برای خودش خواند و گفت: ار تحقیقاتی من برایم یک نوع سرگرمی محسوب می‌شد. من ساعت‌ها وقت گذاشتم و از انجام این کار لذت بردم. این دوره ای در زندگی من است که بسیار بسیار زیاد کار و تلاش کردم و اوقات سرگرم‌کننده‌ای در مطالعه "لیزرهای پالسی ‌فوق‌ کوتاه" داشتم. گروه تحقیقاتی ما نیز سرگرم‌ کننده بود.

او در پاسخ به این سوال که حس او به عنوان سومین زن در تاریخ که نوبل را از آن خود کرده اینگونه گفت: نمی‌دانم چگونه بگویم. زیرا من زنی نیستم که به این جوایز فکر کنم یا به این فکر کنم که چرا یک زن جایزه را از آن خود نکرده است. من خوشحالم که دنباله‌رو راه "ماری کوری" و "ماریا مایر" هستم.

نوبل شیمی ۲۰۱۸

جایزه نوبل شیمی ۲۰۱۸ مشترکا به "سر گرگوری پی وینتر" (Greg Winter)، "جرج پی اسمیت" (George P. Smith) و "فرانسیس اچ آرنولد" (Frances Hamilton Arnold) به ترتیب به خاطر استفاده از فاژها برای تولید داروهای جدید، توسعه یک روش جدید به نام نمایش فاژ و ایجاد انقلاب در آنزیم‌ها اعطا شد.

سِر گرگوری وینتر، از "نمایش فاژ" برای تولید داروهای جدید استفاده کرده است. نمایش فاژ که روشی آزمایشگاهی برای مطالعه پروتئین-پروتئین، پروتئین-پپتاید و پروتئین-دی‌ان‌ای با باکتریوفاژها(ویروس‌هایی که باکتری‌ها را آلوده و مبتلا می‌کنند) است، امروزه پادتن‌هایی تولید می‌کند که می‌توانند سموم را خنثی کنند و  بیماری‌های خودایمنی و سرطان متاستاتیک را درمان کنند.

باکتریوفاژها (باکتری‌خوارها) یا به اختصار فاژها، ویروس‌هایی هستند که به باکتری‌ها حمله می‌کنند و آن‌ها را از بین می‌برند. این ویروس‌ها برای باکتری‌ها اختصاصی هستند و نمی‌توانند به یوکاریوت‌ها حمله کنند.

جرج اسمیت نیز این روش "نمایش فاژ" را توسعه داده است، به گونه‌ای که پروتئین‌های بیشتری قابلیت تولید دارند.

فرانسیس آرنولد هم نخستین تکامل هدایت شده آنزیم‌ها را رقم زده است که پروتئین‌هایی هستند که واکنش‌های شیمیایی را سرعت می‌بخشند.

این آنزیم‌ها که از طریق تکامل هدایت شده تولید می‌شوند، برای تولید همه چیز از سوخت‌های زیستی گرفته تا داروهای مختلف استفاده می‌شوند.

سِر گرگوری وینتر کیست؟

گرگ وینتر، ۱۴ آوریل ۱۹۵۱ در شهر لستر، انگلستان دیده به جهان گشود. وی دارای رتبه "سی‌بی‌ای" یا "عالی‌ترین رتبه امپراتوری بریتانیا "(CBE) و" اف‌آراس" یا "همکار انجمن سلطنتی"(FRS) است.

او عضو "کالج ترینیتی کمبریج"(College of the Holy and Undivided Trinity)  و "رئیس شورای تحقیقات پزشکی"(MRC)  انگلستان نیز است.

این زیست‌شیمی‌دان برنده جایزه نوبل شیمی ۲۰۱۸، برای کارهای پیشگامانه‌اش در زمینه" پادتن تک‌تیره" مشهور است.

"پادتن‌های تک تیره"(Monoclonal antibodies) یا آنتی بادی مونوکلونال پادتن‌ها یک تک‌گونه هستند که همانند یکدیگرند. علت این همانندی اینست که این پادتن‌ها توسط نوعی سلول ایمنی تولید شده‌اند که همه همانندسازی‌شده از یک سلول والد است. البته معمولا با تکثیر ریکامبیننت این پادتن‌ها ساخته می‌شوند. پادتن‌های تک‌تیره پادتن‌هایی تک‌اختصاصی هستند که همه مشابه هم هستند چون از سلول‌های ایمنی مشخص که از یک سلول کلون شده‌اند ایجاد شده، برخلاف پادتن‌های پلی کلونال که از سلول‌های ایمنی متفاوتی ایجاد می‌شوند. پادتن‌های تک‌تیره اتصال تک ظرفیتی دارند بدین معنی که همه به یک نوع اپیتوپ متصل می‌شوند.

وینتر طی مصاحبه با نوبل پرایز ضمن ابراز خشنودی از دریافت جایزه گفت: هنگامیکه افراد در مسیر انجام کاری قرار می‌گیرند، فرصت‌هایی را نیز به دست می‌آورند که باید از آنها استفاده کرد.

جرج پی اسمیت کیست؟

"جرج پی. اسمیت" ۱۰ مارس ۱۹۴۱ در شهر نورواک کنتیکت آمریکا متولد شد.

او مدرک کارشناسی خود را در رشته زیست شناسی و از "دانشگاه هاورفورد" و مدرک کارشناسی ارشد و دکترای خود را نیز در رشته باکتری شناسی و ایمونولوژی از "دانشگاه هاروارد" اخذ کرد.

این زیست‌شیمی‌دان استاد علوم زیستی "دانشگاه میزوری" بوده است. این زیست شیمی دان که دریافت جایزه نوبل برایش باورکردنی نبود در مصاحبه خود گفت: واقعا تعجب کردم. (باخنده) در واقع من فکر کردم که دارند با من شوخی می‌کنند اما لحظه‌ای به خود آمدم و فهمیدم همه چیز واقعی بوده، باورنکردنی بود.

فرانسیس اچ آرنولد کیست؟

"فرانسیس همیلتون آرنولد" (Frances Hamilton Arnold)  دانشمند و مهندس سرشناس آمریکایی ۲۵ ژوئیه ۱۹۵۶ در شهر پیتسبرگ ایالت پنسیلوانیا آمریکا متولد شد.

  وی از جمله پیشتازان روش‌های تکامل تدریجی هدایت شده در زمینه پروتئین‌ها برای آفرینش سیستم‌های بیولوژیکی مفید شامل آنزیم‌ها، مسیرهای سوخت و سازی، مدارهای تنظیم شده ژنتیکی و ارگانیسمها به‌شمار می‌رود.

او مدرک کارشناسی خود را در رشته مهندسی مکانیک و هوافضا از "دانشگاه پرینستون" در سال ۱۹۷۹ اخذ کرد و پس از آن با ورود به دوره دکترای مستقیم در رشته مهندسی شیمی در "دانشگاه کالیفرنیا" در برکلی موفق به دریافت مدرک دکترا شد. وی تحصیلات خود را در مقطع فوق‌دکتری در همین دانشگاه و در زمینه شیمی بیوفیزیکی ادامه داد و در سال ۱۹۸۶ به جمع اعضای هیئت علمی مؤسسه فناوری کالیفرنیا پیوست.

 فرانسیس همیلتون در حال حاضر استاد تمام "مؤسسه فناوری کالیفرنیا" است و در این دانشگاه مسند پروفسوری در رشته‌های مهندسی شیمی، مهندسی زیستی و بیوشیمی را بر عهده دارد. مطالعات وی شامل بررسی‌های پژوهشی و کاربردی در پزشکی، مواد و صنایع شیمیایی و بحث‌های مرتبط با انرژی می‌شود. او در مصاحبه با نوبل پرایز کار خود را نوعی تقلید از فرایند طراحی طبیعت خواند و گفت: من فکر می‌کنم که آنچه من انجام می‌دهم، تقلید از فرایند طراحی طبیعت است. این زیبایی‌های عظیم و این پیچیدگی دنیای بیولوژیک همه از طریق این الگوریتم ساده و زیبا طراحی شده است و آنچه که من انجام می‌دهم استفاده از این الگوریتم برای ساختن مواد بیولوژیکی جدید است.

اعلام اسامی برندگان جوایز نوبل پزشکی، فیزیک و شیمی سال ۲۰۱۸ در حالی به پایان رسید که در این میان نکته جالبی که به چشم می‌خورد ملیت برندگان نوبل پزشکی، فیزیک و شیمی بود چرا که از بین هشت دانشمند برنده جایزه نوبل، نیمی از آنها آمریکایی هستند.

کتاب‌های پرتکرار و تضمین بقا در صنعت نشر

 

تاریخ انتشار : سه شنبه ۳۰ مرداد ۱۳۹۷ ساعت ۰۹:۰۰

 

 

با بررسی جدول پرتکرارهای نشر در سال‌های اخیر، می‌توان فرایند حضور ناشران عمومی و شناخته شده در بازار کتاب را به وضوح دید؛ ناشرانی که توانسته‌اند نبض بازار را زیر انگشت بگیرند و ضمن رسیدن به توجیه و صرفه اقتصادی، در جامعه ذائقه‌سازی کنند.

 

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- هادی حسینی‌نژاد: مقایسه فهرست پرتکرارترین کتاب­های چاپ مجدد در سال‌های اخیر، می‌تواند نمای قابل توجهی از تغییرات و تحولات نشر کتاب و همینطور ذائقه مخاطبان به دست دهد. همچنین این فهرست‌ها می‌تواند دستمایه بررسی عملکرد ناشران؛ به تفکیک نشر خصوصی و نشر دولتی قرار گیرد. با این رویکرد، فهرست 30 کتاب پرتکرار در چهارماه نخست هشت سال اخیر در جداول مجزا، در این گزارش منتشر می‌شود که هر کدام با توضیحاتی همراه شده است.
 
1- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1390:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	جهاد اقتصادی	یوسف زهرا (س)	21	105,000
2	ادعیه و آداب حرمین شریفین در عمره مفرده با ترجمه فارسی	مشعر	18	90,000
3	مناسک مصور عمره مفرده	نشر مشعر	14	70,000
4	کاربردهای نماز	حضرت عباس (ع)	14	41,000
5	اجوبه الاستفتائات	پیام ‌عدالت	10	100,000
6	بابانظر: خاطرات شفاهی شهید محمدحسن نظرنژاد	شرکت انتشارات سوره مهر	9	22,500
7	زیارت عاشورا و دعای توسل به انضمام دعای عهد و دعا برای سلامتی امام زمان (عج)	بوکتاب--کامکار	7	35,000
8	موج فتنه: از جمل تا جنگ نرم	کانون اندیشه جوان	7	17,500
9	خاکهای نرم کوشک: خاطرات: خانواده و همرزمان شهید	ملک اعظم	7	21,000
10	شنام: خاطرات کیانوش گلزار راغب	شرکت انتشارات سوره مهر	6	15,000
11	ریحانه بهشتی، یا، فرزند صالح	نورالزهرا (س)	6	60,000
12	خاکهای نرم کوشک: خاطرات خانواده و همرزمان شهید	سعید عاکف	5	15,000
13	چند پیام از امام رضا (ع)	سبحان توس	5	25,000
14	مروری بر مجموعه‌ای از رفتارهای پسندیده اصول شهروندی در فرهنگ ایرانی	اشتیاق نور	5	25,000
15	کلیات مفاتیح الجنان با علامت وقف	علویون	5	8,000
16	مهتاب خین: انقلاب، کردستان و دفاع مقدس به روایت فرمانده حسین همدانی	فاتحان	5	15,000
17	مجموعه‌ی دروس عمومی (زبان انگلیسی - ادبیات فارسی - اندیشه و معارف اسلامی) ویژه کلیه‌ی رشته‌ها	مدرسان شریف	5	5,000
18	استاد عشق: نگاهی به زندگی و تلاش‌های پروفسور سیدمحمود حسابی پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران	وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات	5	19,000
19	دانسته‌ها و ندانسته‌های یک انقلاب	حدیث راه عشق	5	23,000
20	قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394 - 1390)	خرسندی	4	12,000
21	حفره‌ها: مجموعه شعر	نشر چشمه	4	4,800
22	زندگی به سبک روح‌الله: برشهایی از سیره‌ی خانوادگی امام روح‌ا... (ره)	الشمس	4	12,000
23	آیات و روایات دین و زندگی 2 و 3 و 4	قلم علم	4	8,000
24	بارداری آسان: اولین راهنمای جامع بارداری	ما دوتا	4	4,000
25	بحران بالا می‌گیرد: روایت ناآرامی‌های مناطق کردنشین کردستان - کرمانشاه - آذربایجان غربی	فاتحان	4	15,000
26	دینامیک ماشین	پوران پژوهش	4	6,000
27	نخل‌های مردابی	نسل نواندیش	4	8,000
28	دعای کمیل بن زیاد به انضمام زیارت امین‌الله: ترجمه‌ی خوانا و روان، علامت وقف و اعراب گذاری کامل	بوکتاب--کامکار	4	20,000
29	حدیث شریف کساء، زیارات آل یاسین و وارث، دعای فرج، آیه‌الکرسی و آیه‌ی "و ان یکاد"	بوکتاب--کامکار	4	20,000
30	دعای ندبه به انضمام دعا برای سلامتی امام زمان (عج)	بوکتاب--کامکار	4	20,000

 

 
چنانچه در جدول بالا مشخص است، کتاب‌های حوزه دین و یا سایر حوز‌ه‌های ارزشی مانند انقلاب و دفاع مقدس، عمده کتاب‌های پرتکرار در چهارماه نخست سال 1390 را تشکیل داد‌ه‌اند. همچنین حضور سه کتاب خاطره‌نوشت از ایام جنگ تحمیلی که عبارتند از «خاکهای نرم کوشک: خاطرات خانواده و همرزمان شهید»، «بابانظر: خاطرات شفاهی شهید محمدحسن نظرنژاد» و «شنام: خاطرات کیانوش گلزار راغب» قابل توجه است که اولی هفت بار با نشر ملک اعظم و پنج بار از سوی مولف بازنشر شده و دو کتاب بعدی از تولیدات سوره مهراست.

به‌جز این‌ها؛ کتاب «استاد عشق: نگاهی به زندگی و تلاش‌های پروفسور سیدمحمود حسابی پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران» از انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، «مجموعه‌ی دروس عمومی (زبان انگلیسی - ادبیات فارسی - اندیشه و معارف اسلامی) ویژه کلیه‌ی رشته‌ها» از مدرسان شریف و کتاب‌های کاربردی «دینامیک ماشین»، «بارداری آسان: اولین راهنمای جامع بارداری»، «قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394 - 1390)» از انواع قابل توجه دیگرند.

اما شاید مهمترین نکته در وارسی جدول پرترکرارهای چهارماه نخست سال 1390، حضور مجموعه شعر «حفره» سروده پرمخاطب گروس عبدالملکیان با نشر چشمه باشد که در جایگاه بیست‌ویکم قرار دارد. به‌جز چشمه، نام هیچ یک از ناشران خصوصی شناخته شده در جدول بالا دیده نمی‌شود. مساله میزان حضور ناشران عمومی بخش خصوص در فهرست پرتکرار‌ها که روند تغییرات آن را در جدول‌های بعدی پیگیری خواهیم کرد، یکی از موضوعات اصلی این گزارش به شمار می‌آید.
 
2- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1391:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	نورالدین پسر ایران: خاطرات سیدنورالدین عافی	شرکت انتشارات سوره مهر	20	50,000
2	مناسک مصور عمره مفرده	نشر مشعر	16	80,000
3	فارسی عمومی: درسنامه‌ دانشگاهی	سخن	15	33,000
4	مناسک عمره مفرده ویژه بانوان: مطابق با فتاوای حضرت آیه‌الله العظمی امام خمینی (س) با حواشی مراجع معظم تقلید دامت‌برکاتهم	نشر مشعر	15	75,000
5	اطلس نبردهای ماندگار: عملیات نیروهای زمینی در هشت سال دفاع مقدس: شهریورماه 1359 - مردادماه 1367	سوره سبز	13	26,000
6	پیش‌نیازهای ازدواج باید پاس شود (احراز شرایط اولیه ازدواج)	حدیث راه عشق	9	27,000
7	علم و ایمان در گفتگو با دانشمندان	موسسه فرهنگی مدرسه برهان	7	20,100
8	قیدار	نشر افق	7	25,000
9	گواهینامه بین‌المللی کاربری کامپیوتر ICDL-XP سطح یک	صفار--اشراقی	7	17,600
10	مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری	دانشگاه علم و صنعت ایران	7	10,000
11	مبانی و مدیریت فناوری اطلاعات	دانشگاه علم و صنعت ایران	7	7,000
12	دا: خاطرات سیده زهرا حسینی	سوره مهر	7	35,000
13	خاکهای نرم کوشک: خاطرات خانواده و همرزمان شهید	سعید عاکف	6	18,000
14	پایی که جاماند: یادداشت‌های روزانه سید ناصر حسینی‌پور از زندان‌های مخفی عراق	شرکت انتشارات سوره مهر	6	15,000
15	ریحانه بهشتی، یا، فرزند صالح	نورالزهرا (س)	6	60,000
16	کتاب تحلیلی مدیریت رفتار سازمانی: ویژه دانشجویان رشته مدیریت کلیه گرایش‌ها	راه	5	5,000
17	پنجاه سال عبادت: وصیتنامه و دلنوشته‌های ادبی و عاشقانه پنجاه تن از شهدا	امینان	5	12,500
18	نقشه‌برداری	دانشگاه ‌علم‌ و صنعت‌ ایران، ‌مرکزانتشارات	5	5,000
19	پرسش‌های زمینی، پاسخ‌های آسمانی (1)	نور معرفت	5	15,000
20	استیو جابز	صانعی شهمیرزادی	5	5,000
21	کفر به آیات خدا و قتل پیامبران به غیر حق	طهارت	5	5,000
22	انگلیسی برای مسافری از ایران: خودآموز مکالمه انگلیسی	جاودانه--جنگل	5	25,000
23	با من به کربلا	دانش و ادب	4	12,000
24	پوتین‌های مریم: خاطرات مریم امجدی	سوره مهر	4	10,000
25	کتاب تحلیلی ریاضی عمومی (2): ویژه دانشجویان کامپیوتر، ریاضی، آمار، شیمی و ...	راه	4	4,000
26	کتاب تحلیلی روانشناسی عمومی (2): ویژه دانشجویان رشته روانشناسی و علوم تربیتی	راه	4	4,000
27	دقایقی با قرآن: بر اساس تفسیر نور	مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن	4	30,000
28	خدمت تخصص ماست: چگونه با اولویت بخشیدن به انسان‌ها به حداکثر سود دست یابیم	سپید	4	8,000
29	فرصت‌های طلایی نوروز	بهار دل‌ها	4	20,000
30	علمدار: زندگینامه و خاطراتی از سردار شهید سید مجتبی علمدار	امینان	4	10,000

 

 
پرتکرارترین‌های چهارماه نخست سال 91 شباهت‌های زیادی با سال 90 دارد و کتاب‌های دینی، ارزشی، دفاع‌مقدسی و کاربردی-آموزشی جایگاه بهتر و پررنگ‌تری در آن دارند. در این جدول تکرار کتاب‌هایی مانند «نورالدین پسر ایران: خاطرات سیدنورالدین عافی»، «دا: خاطرات سیده زهرا حسینی» و «پایی که جاماند: یادداشت‌های روزانه سید ناصر حسینی‌پور از زندان‌های مخفی عراق» از انتشارات سوره مهر حائز توجه است. همچنین کتاب‌های کاربردی- آموزشی نظیر «گواهینامه بین‌المللی کاربری کامپیوتر ICDL-XP سطح یک»، «مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری»، «انگلیسی برای مسافری از ایران: خودآموز مکالمه انگلیسی»، «مبانی و مدیریت فناوری اطلاعات» و «نقشه‌برداری» طرفداران زیادی در آن بازه زمانی داشته‌اند.

اما حضور دو ناشر خصوصی پرکار و شناخته شده در این جدول، توجه‌ها را بیشتر به خود جلب می‌کند: نشر افق با رمان «قیدار» اثر رضا امیرخانی؛ نویسنده پرطرفدار کشورمان و دیگری نشر سخن با کتاب «فارسی عمومی: درسنامه‌ دانشگاهی» که البته یک کتاب کاربردی-آموزشی است.
 
3- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1392:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	مفاتیح الحیاه	مرکز نشر اسرا	47	235,000
2	گلبرگ عفاف (پژوهشی قرآنی در حجاب)	ابوالحسنی	12	19,500
3	خاکهای نرم کوشک: خاطرات خانواده و همرزمان شهید	سعید عاکف	10	30,000
4	زبان انگلیسی عمومی: بر اساس کتاب محمود علیمحمدی و حسن خلیلی	راه	10	10,000
5	منتخب ادعیه به انضمام دعای سفر، زیارت عاشورا، دعای توسل، دعای فرج	مطیع	10	50,000
6	منتخب ادعیه شیعه: مجموعه ادعیه و زیارات به انضمام سوره مبارکه انعام	شهریاری	8	29,800
7	اعتکاف: بریدن از غیر خدا	موسسه فرهنگی هنری مصباح الخیر	8	72,000
8	اصول و فلسفه تعلیم و تربیت	موسسه‌ انتشارات‌ امیرکبیر	7	7,000
9	نیمه پنهان: راز قطعنامه: چرایی و چگونگی پایان جنگ تحمیلی	کیهان	7	23,100
10	من، منم؟! داستانهای کوتاه و شگفت‌انگیز	ذهن‌آویز	5	10,000
11	کتاب تحلیلی روش‌های آمار استنباطی در روانشناسی و علوم تربیتی	راه	5	5,000
12	کتاب تحلیلی حسابرسی (1): ویژه دانشجویان رشته حسابداری و مدیریت: نمای کلی فصل به صورت نمودار، شرح درس به زبان ساده، ...	راه	5	5,000
13	معجزه ذهن برای رسیدن به آرزوها	راه موفقیت پایدار	5	25,000
14	ارتباط با خدا	هشت کتاب	5	5,000
15	مسئله حجاب	صدرا	5	18,000
16	آموزش قوانین و مقررات جدید راهنمایی و رانندگی: ویژه متقاضیان گواهینامه پایه دوم و موتورسیکلت	عابدزاده	5	25,000
17	ارتباط با خدا (نیایش پرهیزگاران)	عروج اندیشه	5	25,000
18	ریحانه بهشتی، یا، فرزند صالح: برنامه اخلاقی، عبادی، پزشکی و تغذیه قبل از بارداری تا پایان شیردهی	نورالزهرا (س)	5	75,000
19	همخونه	پرسمان	4	8,000
20	قانون مجازات اسلامی مصوب 1392/2/1 همراه با کتاب پنجم (تعزیرات)	جاودانه--جنگل	4	16,000
21	کتاب تحلیلی مدیریت تولید (ویژه دانشجویان رشته مدیریت)	راه	4	4,000
22	راهنمای سریع اورژانس	نشر آفرنگ	4	5,500
23	کتاب تحلیلی ریاضیات پایه	راه	4	4,000
24	پرنیان	اشک یاس	4	37,000
25	حکایت زمستان	ملک اعظم	4	12,000
26	آموزه‌های حکیمانه	چلچراغ	4	10,000
27	فانوس: 365 جمله از مشاهیر	نوید پارسیان	4	10,000
28	فرهنگ آپارتمان‌نشینی آئین همجواری	آستان‌  قدس‌رضوی‌، شرکت‌به‌نشر	4	29,000
29	ریاضیات عمومی یک: ویژه دانشجویان مراکز فنی، علمی کاربردی و آزاد اسلامی	آهنگ قلم	4	15,000
30	آموزش روخوانی قرآن کریم "سطح دو"	شرکت چاپ و نشر بین‌الملل	4	20,000

 

 
«مفاتیح الحیاه»، «گلبرگ عفاف (پژوهشی قرآنی در حجاب)»، «ارتباط با خدا» و «مسئله حجاب» از جمله کتاب‌های دینی-ارزشی است که در سال 1392 جزو پرتکراترین‌ها بوده و از آموزشی-کاربردی‌های پرتکرار این دوره نیز می‌توان به «کتاب تحلیلی روش‌های آمار استنباطی در روانشناسی و علوم تربیتی» و «ریاضیات عمومی یک: ویژه دانشجویان مراکز فنی، علمی کاربردی و آزاد اسلامی» اشاره کرد.
اما حضور چند کتاب و نشر در این جدول جلوه‌گری می‌کند: اولی رمان «همخونه» نوشته مریم ریاحی از نشر پرسمان که با استقبال زیادی روبه‌رو شده و تا کنون چندده نوبت چاپ را پشت سر گذاشته است، دومی کتاب «من، منم؟! داستانهای کوتاه و شگفت‌انگیز» که داستان‌های عجیب خارجی را در بردارد و با ترجمه امیررضا آمریون از سوی نشر ذهن‌آویز منتشر شده و سومی «معجزه ذهن برای رسیدن به آرزوها» از نشر راز موفقیت پایدار که در حوزه روانشانسی عامه‌پسند است.

با توجه به جدول‌ پرتکرارها در چهارماه‌های نخست سه سال 90، 91 و 92 می‌توان دریافت که استراتژی‌های دیگری به‌جز رفتن به‌سراغ مولفان مشهور و پرطرفدار و یا موضوعاتی که مصارف مشخص و ثابتی در جامعه دارند، از سوی ناشران در دستور کار قرار گرفته تا جنبه‌های اقتصادی نشر، بیش‌از‌پیش مورد توجه قرار گیرد. از جمله این استراتژی‌ها می‌توان به رفتن سمت کتاب‌های روانشناسی برای مخاطب عام و همچنین سوژه‌ها و موضوعات فانتزی و شگفت‌آور اشاره کرد که در جدول آخر،‌ نمودهای روشنی دارند.
 
4- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1393:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	مفاتیح الحیاه	مرکز نشر اسرا	26	130,000
2	گنجینه‌ی سوالات آزمون‌های استخدامی (3650 سوال سازمان سنجش آموزش کشور) همراه با پاسخ‌های تشریحی	صاحبان اندیشه	20	20,000
3	بشقاب‌های سفره پشت‌بام‌مان: خانواده و ماهواره	جامعه الزهرا (س)	18	45,000
4	من زنده‌ام: خاطرات دوران اسارت	بروج	16	32,000
5	ایران! جوان بمان!	جامعه الزهرا (س)	10	26,000
6	قطره‌هایی که دریا شدند: سرگذشت داستانی مشاهیر یتیم	مهر امیرالمومنین (ع)	10	20,000
7	سلام بر ابراهیم: زندگینامه و خاطرات شهید ابراهیم هادی	شهید ابراهیم هادی	9	23,500
8	راهنمای معلم در ارزشیابی توصیفی ویژه معلمان دوره ابتدایی	موسسه فرهنگی مدرسه برهان	9	45,000
9	نسیم آگاهی‌بخش	آفرنگ	7	32,000
10	راهنمای مصور سفر زیارتی عراق	نشر معروف	7	35,000
11	من، منم؟!: داستانهای کوتاه و شگفت‌انگیز	ذهن‌آویز	6	12,000
12	لشکر خوبان: خاطرات مهدی‌قلی رضایی	سوره مهر	6	15,000
13	حفظ آسان اعداد	فریور	6	7,000
14	حفظ آسان واژگان انگلیسی	فریور	6	6,000
15	حفظ آسان کلمات	فریور	6	6,000
16	حفظ آسان مطالعات	فریور	6	6,000
17	504 واژه ضروری	فریور	6	6,000
18	هاشمی در سال 88: گزارش مواضع آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سال 88	سلمان فارسی	6	7,500
19	راز کامیابی در زندگی زناشویی	ندای سینا	6	19,000
20	شیوه‌های تقویت هوش نوزاد 6 - 3 ماهه: روش استفاده از کتابهای این مجموعه	با فرزندان	6	13,000
21	شیوه‌های تقویت هوش نوزاد 6 - 3 ماهه: آموزش پیدا و پنهان	با فرزندان	6	13,000
22	شیوه‌های تقویت هوش نوزاد 6 - 3 ماهه: درک دسته‌ها و گروه‌ها	با فرزندان	6	13,000
23	حفظ آسان فرمول‌ها	فریور	5	5,000
24	من سیاسی‌نویس نیستم!	آرما	5	5,000
25	قانون مجازات اسلامی نموداری (مصوب 92/2/1)	چتر دانش	5	10,000
26	بانک سوالات مصاحبه‌ی حضوری: همراه با جدیدترین سوالات تستی شناخت مسائل روز و اطلاعات عمومی (سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی، فرهنگی، آموزشی و ...)	صاحبان اندیشه	5	5,000
27	طب نجات بخش: ناگفته‌هایی از طب اسلامی	راه سبز	5	2,500
28	آیا برای مواجهه با حوادث آماده‌اید؟	موسسه آموزش عالی علمی - کاربردی هلال ایران	5	15,000
29	فارسی عمومی: درسنامه‌ دانشگاهی	سخن	5	11,000
30	درویش ستیهنده (از میراث عرفانی شیخ جام)	سخن	5	8,250

 

 
 «من زنده‌ام: خاطرات دوران اسارت»، «سلام بر ابراهیم: زندگینامه و خاطرات شهید ابراهیم هادی» و «لشکر خوبان: خاطرات مهدی‌قلی رضایی» از جمله کتاب‌هایی است که با موضوعات دفاع مقدسی در لیست پرفروش‌های چهارماه نخست سال 93 قرار گرفته. نکته قابل توجه و تازه دیگر این جدول، تعدد کتاب‌های نشر فریور است: «حفظ آسان اعداد»، «حفظ آسان واژگان انگلیسی»، «حفظ آسان کلمات»، «حفظ آسان مطالعات» و «حفظ آسان فرمول‌ها» که طبیعتا مخاطب عام دارند.
 
اما (به‌جز کتاب فارسی عمومی که پیش‌تر نیز در لیست پرتکرارها قرار گرفته بود) کتاب «درویش ستیهنده (از میراث عرفانی شیخ جام)» از نشر سخن با پنج نوبت چاپ، در جایگاه سی‌ام نشسته است. البته نباید فراموش کرد که نام مولف این کتاب یعنی محمدرضا شفیعی کدکنی، سهم زیادی در بالا رفتن تعداد چاپ ها و شمارگان آن داشته است. 
 
5- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1394:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	آن بیست و سه نفر	شرکت انتشارات سوره مهر	20	50,000
2	نه یک انتخاب که تنها انتخاب	شاکر	13	15,000
3	من زنده‌ام: خاطرات دوران اسارت	بروج	10	20,000
4	مفاتیح الحیاه	مرکز نشر اسرا	10	50,000
5	ولایت فقیه: مجموعه بیانات مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمی سیدمحمود هاشمی‌شاهرودی (مدظله‌العالی) پیرامون حاکمیت اسلامی و ولایت فقیه	خرسندی	8	9,000
6	لعن‌های نامقدس: تبیین قوانین و محدودیت‌های تبری	آرما	7	7,000
7	راهنمای مصور سفر زیارتی عراق	نشر معروف	7	35,000
8	راهنمای ورود به اول دبستان: 222 نکته‌ی کاربردی برای آشنایی با ویژگی‌های آموزش در پایه‌ی اول ابتدایی (ویژه پدران و مادران)	امرود	6	10,000
9	قرآن، میزان شناخت قرآن	مرکز نشر اسرا	6	30,000
10	پذیرفتن: مجموعه شعر	چشمه	5	5,100
11	چه کسی مرا عاشق کرد؟ گزیده شعرهای رسول یونان	امرود	5	4,500
12	مواظب باش! مورچه‌ها می‌آیند	امرود	5	4,500
13	مجموعه پرسش و پاسخ تاسیسات و تهویه مطبوع	خانه روشنا	5	5,500
14	راهنمای کاربردی طراحی و اجرای سیستم‌های بخار	خانه روشنا	5	5,500
15	راهنمای کاربردی بویلرهای چدنی و فولادی	خانه روشنا	5	5,500
16	راهنمای کاربردی فن‌های آکسیال و سانتریفیوژ	خانه روشنا	5	5,500
17	کلیات مفاتیح الجنات	اسلام ناب	5	5,000
18	راهنمای کامل معرفی استانداردهای ASHRAE	خانه روشنا	5	5,500
19	راهنمای کاربردی تجهیزات خورشیدی	خانه روشنا	5	5,500
20	راهنمای کاربردی رطوبت و رطوبت‌زنی	خانه روشنا	5	5,500
21	10 پروژه برتر معماری جهان (معماری، سازه و تاسیسات)	خانه روشنا	5	5,500
22	راهنمای کاربردی لوله و اتصالات	خانه روشنا	5	5,500
23	راهنمای کاربردی پمپ‌های سانتریفیوژ خطی و زمینی	خانه روشنا	5	5,500
24	راهنمای کاربردی شیرآلات تاسیساتی	خانه روشنا	5	5,500
25	درسنامه احکام بازار: احکام شرعی کسب و کار و تجارت	زینی	5	25,000
26	قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان (مصوب اسفند ماه 1374) و آئین‌نامه‌های آن، شامل: آئین‌نامه اجرایی مصوب 1375، آئین‌نامه ماده 4 مصوب 1374، ...	نشر توسعه ایران	5	23,000
27	قانون تجارت: با آخرین اصلاحیه‌ها و الحاقات همراه با مواد 21 الی 93 قانون تجارت مصوب 1311/12/13، قانون و آئین‌نامه پولشویی، قانون تجارت الکترونیکی، ...	نشر دیدار	4	20,000
28	زیارت هفت حدیث امام رضا (ع)	طبیب--تیمورزاده	4	20,000
29	بحثی کوتاه پیرامون خطبه فدک: برگرفته از درسهای آیت‌الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی	موسسه فرهنگی پژوهشی مصابیح الهدی	4	20,000
30	امیران ایران "امان‌های ایران"	محض یار مهربان	4	20,000

 

 
آنچه در فهرست پرتکرارترین‌های چهارماه نخست سال 94 بیش از همه به چشم می‌آید، قرارگیری نام چند کتاب شعر است. اولی کتاب «پذیرفتن» از گروس عبدالملکیان و نشر چشمه، بعد گزیده شعر «چه کسی مرا عاشق کرد؟» و «مواظب باش! مورچه‌ها می‌آیند» که هر دو از آثار دیگر شاعر پرمخاطب، رسول یونان است. به هر تقدیر شواهد و قرائن نشان از آن دارد که مجموعه‌های شعر نیز ظرفیت لازم برای پرتکرار شدن را دارند؛ البته بستگی دارد شاعرشان چه کسی باشد.
 
دیگر نکته قابل توجه جدول چهارماه نخست سال 94، حضور چندین کتاب کاربردی از سوی نشر خانه روشنا است؛ ناشری که البته در فهرست سال‌های بعد، دیگر اسمی از آن نیست: کتاب‌هایی همچون: «مجموعه پرسش و پاسخ تاسیسات و تهویه مطبوع»، «راهنمای کاربردی طراحی و اجرای سیستم‌های بخار»، «راهنمای کاربردی بویلرهای چدنی و فولادی»، «راهنمای کاربردی فن‌های آکسیال و سانتریفیوژ» و... 
 
6- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1395:
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	رویای نیمه شب	کتابستان معرفت	23	46,000
2	هنر شفاف اندیشیدن	نشر چشمه	12	27,500
3	شکوه امر خدا: به ضمیمه یادداشتی برای معتکفین	بیان معنوی	11	35,000
4	دختر شینا: خاطرات قدم‌خیر محمدی‌کنعان همسر سردار شهید حاج ستار ابراهیمی‌هژیر	شرکت انتشارات سوره مهر	10	25,000
5	انتظار عامیانه، انتظار عالمانه، انتظار عارفانه	بیان معنوی	10	37,500
6	شهر خدا: رمضان و رازهای روزه‌داری	بیان معنوی	8	30,000
7	من دیگر ما: فرزند ما از ما جدا نیست، او خود ما است اما در اندازه‌ای کوچکتر	آیین فطرت	7	16,000
8	پس از تو	آموت	6	8,800
9	شیوه‌های دعوت به نماز	ستاد اقامه ‌نماز	6	37,000
10	پاییز فصل آخر سال است	چشمه	5	8,000
11	من، پیش از تو	آموت	5	11,000
12	رهایی از تکبر پنهان	بیان معنوی	5	12,500
13	چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم	نشر مرکز	5	5,000
14	پستچی	قطره	4	5,000
15	رمضان، انس با قرآن	خادم‌الرضا (ع)	4	10,000
16	قانون‌یار آیین دادرسی کیفری (مصوب 92/12/4)	چتر دانش	4	8,000
17	مجموعه پرسش‌های چهارگزینه‌ای حقوق مدنی	چتر دانش	4	8,000
18	مجموعه پرسش‌های چهارگزینه‌ای حقوق مدنی	چتر دانش	4	8,000
19	کمک حافظه حقوق جزای اختصاصی: جرائم علیه تمامیت جسمانی و معنوی اشخاص مطابق با سرفصل‌های آموزشی دانشگاه ...	دوراندیشان	4	4,000
20	کمک حافظه حقوق جزای عمومی: مطابق با سرفصل‌های آموزشی دانشگاه ویژه داوطلبان آزمون وکالت، قضا و کارشناسی ارشد	دوراندیشان	4	4,000
21	کمک حافظه حقوق جزای اختصاصی: جرایم علیه اموال و مالکیت و جرایم علیه امنیت و نظم عمومی ...	دوراندیشان	4	4,000
22	پروژه شادی	آموت	4	4,400
23	قانون‌گذاران: 110 ویژگی و وظیفه‌ی نمایندگان مجلس از دیدگاه رهبر فرزانه‌ی انقلاب اسلامی	حدیث راه عشق	4	22,000
24	قدرت عادت	هورمزد	4	4,000
25	قانون‌یار مجازات اسلامی (مصوب 92/2/1)	چتر دانش	4	8,000
26	رهبری و تحول	گرایش تازه	4	4,000
27	منتخب ادعیه شیعه: مجموعه ادعیه و زیارات به انضمام سوره مبارکه انعام	شهریاری	4	20,000
28	بازخورد پایانی: راهنمای معلم در تکمیل گزارش پیشرفت تحصیلی - تربیتی (کارنامه) دوره ابتدایی	زنده اندیشان--کوروش چاپ	4	11,000
29	من دیگر ما: فرزند ما از ما جدا نیست، او خود ما است اما در اندازه‌ای کوچکتر	آیین فطرت	4	9,400
30	من دیگر ما: فرزند ما از ما جدا نیست، او خود ما است اما در اندازه‌ای کوچکتر	آیین فطرت	4	9,100

 

 
 
سال 95 اما سال ویژه‌ای برای آثار داستانی؛ خصوصا ترجمه‌ای‌ها است. در چهارماه نخست این سال کتاب‌های «رویای نیمه شب» نوشته مظفر سالاری از کتابستان معرفت، «پاییز فصل آخر سال است» نوشته نسیم مرعشی از نشر چشمه و رمان «پستچی» نوشته چیستا یثربی از نشر قطره، آثار تالیفی و داستانی‌ پرتکرار این سال بوده‌اند. «چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم» اثر مشهور زویا پیرزاد نیز در این بازه زمانی پنج نوبت دیگر منتشر شده است.
 
از داستانی‌های ترجمه‌ای نیز باید به «پس از تو» و «من، پیش از تو» از آثار جوجو مویز اشاره کرد؛ نویسنده‌ای که اولین بار در سال 94 به مخاطب ایرانی معرفی شد. و البته «پروژه شادی» نوشته گریچن رابین که همگی از سوی نشر آموت منتشر می‌شوند.
           
 
 
7- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1396:
 
 

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	واجب فراموش شده: راهبردهای مقام معظم رهبری در زمینه امر به معروف و نهی از منکر	خیزش نو	18	45,000
2	دختری که رهایش کردی	میلکان	13	14,000
3	گلستان یازدهم (خاطرات زهرا پناهی‌روا، همسر سردار شهید علی چیت‌سازیان)	شرکت انتشارات سوره مهر	8	20,000
4	تشریح کامل سؤالات آزمون‌های نظام مهندسی تأسیسات برقی	نوآور	8	2,400
5	دختر شینا: خاطرات قدم‌خیر محمدی‌کنعان همسر سردار شهید حاج ستار ابراهیمی‌هژیر	شرکت انتشارات سوره مهر	8	20,000
6	وقتی مهتاب گم شد: خاطرات علی خوش‌لفظ	شرکت انتشارات سوره مهر	8	20,000
7	رمضان، انس با قرآن	خادم‌الرضا (ع)	8	9,000
8	جزء از کل	نشر چشمه	7	15,500
9	طب اسلامی در بیان آیت‌الله تبریزیان احیاگر طب اسلامی: درمان 470 بیماری به ضمیمه کاربرد و طریقه مصرف داروهای طب اسلامی	ارمغان‌ طوبی	7	9,000
10	5 نقطه قوت برتر خود را بشناسید (استعدادیاب کلیفتون): مجموعه 34 نقطه قوت فردی، اجتماعی و سازمانی با تقسیم‌بندی کاربردی و جامع گالوپ	پارسیا	7	3,000
11	هفت ‌گام تا زندگی مطمئن در کنار زلزله	کسماء	7	7,000
12	مردی به نام اوه	نشر چشمه	6	6,000
13	ریگ روان	نشر چشمه	6	9,500
14	پس از تو	آموت	6	15,400
15	میوه‌ی خارجی	آموت	6	11,000
16	من، پیش از تو	آموت	6	15,400
17	حدیث شریف کساء: زیارت آل‌یاسین و وارث، دعای فرج، آیه الکرسی و آیه‌ی "و ان یکاد" ترجمه خوانا و روان، علامت وقف و اعراب‌گذاری کامل	ندای کوثر	6	30,000
18	ملاصالح: سرگذشت شگفت‌انگیز مترجم اسیران ایرانی در عراق	شهید کاظمی	6	12,000
19	ملت عشق	ققنوس	6	25,300
20	راهنمای فرهنگ جبهه	فرهنگ‌گستر، کتاب سیب	6	6,000
21	شرح و درس آزمون‌های نظام مهندسی: تاسیسات برقی (شرح و درس - صلاحیت طراحی)	نوآور	5	2,500
22	اسکارلت دهه‌ی شصت	نشر چشمه	5	5,000
23	پول، پول، پول، پول، پول	رویای سبز	5	5,000
24	کفش‌باز: خاطرات بنیان‌گذار نایکی	میلکان	5	5,000
25	آنفولانزای خوکی "H1N1" را خوب بشناسیم تا درست مقابله کنیم	کسماء	5	5,000
26	جملات هشت ریشتری!	ذهن‌آویز	4	4,400
27	تشریح کامل سوالات طبقه‌بندی شده آزمون‌های نظام مهندسی عمران - محاسبات: به همراه آزمون شهریور 1395 سوالات طبقه‌بندی شده به همراه کلیدواژه	نوآور	4	1,100
28	ضد	سوره مهر	4	10,000
29	هنر شفاف اندیشیدن	نشر چشمه	4	10,000
30	یک بعلاوه یک	آموت	4	6,600

 

 
 
 
در چهارماه نخست سال 96 هم به تبع بازه مشابه در سال 95، آثار داستانی رونق خوبی داشته‌اند؛ با این تفاوت که در این دوره، آثار ترجمه‌ای گوی سبقت را از داستان ایرانی ربوده‌اند. در جدول بالا «دختری که رهایش کردی» اثر جوجومویز با نشر ملیکان، «جزء از کل» و «ریگ روان» اثر استیو تولتز، «مردی به نام اوه» اثر فردریک بکمن،‌ همه از نشر چشمه، «پس از تو»، «میوه‌ی خارجی»، «من، پیش از تو» و «یک بعلاوه یک» اثر جوجو مویز از نشر آموت و «ملت عشق» اثر الیف شافاک از نشر ققنوس، پرتکرارترین آثار داستانی خارجی در چهارماه نخست سال 96 بوده‌اند.
 
اگر مجموعه شعرهای سجاد افشاریان با نام «اسکارلت دهه‌ی شصت» و «هنر شفاف اندیشیدن» نوشته رولف دوبلی با ترجمه عادل فردوسی پور از نشر چشمه را هم در نظر بگیریم، باید بگوییم این مرکز نشر معتبر و خصوصی در این بازه زمانی توانسته است رکورد قابل توجهی را به نام خود ثبت کند.
 
از طرف دیگر حضور کتاب «ضد» که سروده‌های فاضل نظری را در بردارد و سوره مهر ناشر آن است نیز در این فهرست، گواه دیگری بر ظرفیت بالای شعر شاعران جوان در عرصه نشر است. 
 
8- پرتکرارترین کتاب­ها در چهارماه نخست سال 1397:
  

ردیف	عنوان کتاب	ناشر	تعداد چاپ	مجموع شمارگان
1	روش‌ها و جزئیات اجرایی ساختمان (روش‌ها و مسائل اجرایی)	نوآور	15	5,200
2	ملت عشق	ققنوس	11	48,400
3	اصول باورهای شیعه	مطیع-بنیاد خیریه حضرت زهرای اطهر (س)	10	10,000
4	خاطرات سفیر ...: و من سفیر شدم!	شرکت انتشارات سوره مهر	9	22,500
5	هنر شفاف اندیشیدن	نشر چشمه	9	23,500
6	هنر خوب زندگی کردن	نشر چشمه	8	20,000
7	ملت عشق	پارسینه-سلسله مهر	8	12,500
8	منزل به منزل با کاروان عاشورا	مطیع-بنیاد خیریه حضرت زهرای اطهر (س)	8	15,000
9	سرباز کوچک امام (ره): خاطرات آزاده پرآوازه‌ (اسیر 13 ساله جنگ تحمیلی) مهدی طحانیان	پیام آزادگان	8	20,000
10	بادبادک باز	مروارید	8	15,400
11	دختری که رهایش کردی	ملیکان	7	7,700
12	جزء از کل	نشر چشمه	7	17,500
13	انگلیسی جامع - پایه دهم و یازدهم کنکور جدید	خیلی سبز	7	12,500
14	منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (نظام بینشی، منشی و کنشی)	سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی	6	8,000
15	من، پیش از تو	آموت	6	13,200
16	مناظره دکتر و شیخ	مطیع-بنیاد خیریه حضرت زهرای اطهر (س)	6	12,000
17	فکر کنم دیشب باران مرا شسته امروز "تو" ام: مجموعه شعر	مروارید	6	6,600
18	چشم‌هایش	موسسه انتشارات نگاه	6	2,100
19	بازی و اسباب‌بازی	سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی	5	6,000
20	هرس	چشمه	5	5,000
21	اسب رقصان	آموت	5	5,500
22	حرمسرای قذافی	نشر ثالث	5	5,500
23	خدیجه (س): مادری که یک امت بود	مطیع-بنیاد خیریه حضرت زهرای اطهر (س)	5	10.000
24	پرواز 69	نزدیک‌تر	5	5,500
25	بعد از ابر	ایجاز	5	5,000
26	راهکارهای عملی درمان وسواس "به انضمام احکام و استفتائات"	موسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء (س)	5	11,000
27	سلام بر زندگی: مدیریت آگاهانه زمان	میرقدیر ساداتی	5	4,750
28	شناخت فرهنگ و اقوام ایران زمین	سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی	4	4,000
29	خوشحالی یعنی ...	ذهن‌آویز	4	2,200
30	دختر شینا: خاطرات قدم‌خیر محمدی‌کنعان همسر سردار شهید حاج ستار ابراهیمی‌هژیر	شرکت انتشارات سوره مهر	4	10,000

 

 
در چهارماه نخست سال جاری (سال 1397) می‌توان شاهد تداوم برداشت ناشران از میوه‌هایی که بذر آن‌ها را در سال‌های قبل‌تر کاشته‌اند، بود. از آثار جوجو مویز در نشر آموت گرفته تا آثار رولف دوبلی (که «هنر خوب زندگی کردن» از این نویسنده نیز به پرتکرارها اضافه شده) در نشر چشمه. «بادبادک‌باز» اثر مشهور خالد حسینی با نشر مروارید نیز جزو پرتکرارترین‌ها بوده است.
 
از آثار داستانی تالیفی هم می‌توان به «چشم‌هایش» نوشته زنده‌یاد بزرگ علوی از نشر نگاه، «هرس» نوشته نسیم مرعشی که پیشتر با «پاییز فصل آخر سال است» در فهرست پرتکرارها حضور داشت و «بعد از ابر» نوشته بابک زمانی از نشر ایجاز در این فهرست اشاره کرد. «فکر کنم دیشب باران مرا شسته امروز "تو" ام» سروده کامران رسول‌زاده از نشر مروارید و «پرواز 69» اثر شایان مصلحی از نشر نزدیک‌تر هم نمایندگان شعر در فهرست پرتکرارها بوده‌اند.
 
نشر ذهن‌آویز که پیش‌تر با کتاب‌های ««من، منم؟! داستانهای کوتاه و شگفت‌انگیز» و «جملات هشت‌ریشتری» حضور در فهرست پرتکرارها را تجربه کرده بود هم در چهارماه نخست امسال، با کتاب «خوشحالی یعنی...» بار دیگر در این فهرست خودنمایی کرد. این کتاب نیز همچون «جملات هشت‌ریشتری» حاوی جملات قصار است.
 
نتیجه اینکه...
 چنانچه گفته‌شد؛ بررسی و مقایسه جداول پرتکرارترین‌های نشر در سال‌ها و بازه‌های زمانی مشابه، نتایجی را به همراه دارد که با استفاده آن‌ها می‌توان تحلیل روشن‌تری از فضای نشر کشور و توانمندی این صنعت داشت. نخستین دریافت ما از این بررسی، این است که شاهد پررنگ شدن عملکرد ناشران خصوصی و باسابقه در فهرست پرتکرار‌های سال‌های اخیر بوده‌ایم و این یعنی ناشران سرشناس کشورمان توانسته‌اند در این مدت، نبض بازار را زیر انگشت بگیرند و با تولید کتاب‌هایی که مطالبه اجتماعی بالایی دارند، به اقتصاد خود سروسامان دهند. چراکه در کار نشر، تنها کتاب‌هایی می‌توانند صرفه اقتصادی خوبی برای ناشر داشته باشند که در شمارگان بالا و نوبت‌های چاپی متعدد منتشر شوند؛ کتاب‌هایی که به نوعی اقتصاد مراکز نشر را برای چند سال و یا حتی چند دهه تضمین می‌کنند.
 
با در نظر گرفتن تنوع کتاب‌های پرتکرار، این اصل به اثبات می‌رسد که ناشران عمومی توانسته‌اند در طول سال‌های اخیر علاوه‌بر اغنای ذائقه مخاطبان، برای اهالی کتاب ذائقه‌سازی کنند؛ چراکه در این فهرست با نام‌ها و عناوینی برخورد می‌کنیم که پیش‌تر جایگاهی در نشر کشور نداشتند و به تبع این وضعیت، مخاطبان نیز آن‌ها را نمی‌شناختند. اما اینکه ناشران کتاب‌ها و نویسندگانی را برای اولین‌بار در ایران معرفی کرده‌اند و دست برقضا نام آن‌ها را در فهرست پرتکرار‌ها می‌بینیم، اولا نشان دهند درک درست ناشر از ذائقه مخاطب است و ثانیا موید ذائقه‌سازی در مخاطبان؛ زیرا قطعا آثار تازه، صددرصد مطابق با ذائقه مخاطبان نیستند و این مخاطبان هستند که ذائقه خود را با آثار جدید ارتقا می‌دهند.
 
کارکرد دیگری که جداول پرتکرار‌های نشر می‌تواند داشته باشد،‌ این است که از روی آن‌ها می‌توان نمودار نامرئی و خط سیر ذائقه جامعه را دید. بنابراین ناشران می‌توانند با بینش حرفه‌ای، خود را با این نمودار و خط سیر هم‌سو کنند. البته همانطور که اشاره شد، ناشران علاوه بر قرار گرفتن در جریان توسعه نشر، باید خود جریان‌ُساز باشند و بر ذائقه فکری مخاطبان تاثیر بگذارند.
 
و در پایان نکته دیگری که نباید در بررسی جداول پرتکرار‌ها از آن غافل شد، شمارگان کتاب‌ها است. توجه به این مساله که مثلا 10 نوبت چاپی به چاپ 10هزار نسخه از یک کتاب منجر شده یا 2هزار نسخه، و اینکه منطق انتخاب شمارگان در هر نوبت چاپی چیست، مسائلی هستند که می‌توان آن‌ها را سوژه گزارش‌ها و تحلیل‌های دیگری قرار داد.